چکیده:
معرفت فطری در مکتب میرزا مهدی اصفهانی و پیروان ایشان به معرفتی اطلاق میشود که نقطه مقابل معرفت عقلی است و برای رسیدن به این معرفت، فرد باید از تمامی استدلالات عقلی، افکار و اندیشهها جدا گردد به گونهای که زمینه هر نوع استدلال و تعقلی منتفی میشود. در این تحقیق با رد نظریه مذکور اثبات شده است معنای صحیح معرفت فطری، این است که انسان به گونهای روشن و بدیهی به وجود خداوند تعالی اقرار و تصدیق داشته و نیازی به اقامه براهین پیچیده و دشوار و طولانی نباشد، در این تفسیر نیز سنخ معرفت و شناخت، استدلالی و عقلی است اما استدلالی در نهایت سادگی و روشنی، در حالی که در معرفت مطرح شده در مکتب تفکیک سنخ مدعا به گونهای دیگر بوده و استدلال عقلی ابطال میشود. ایشان با استناد به معرفت قلبی، معتقدند که در این نوع از معرفت، کنه ذات خداوند به طور مستقیم شناخته میشود به طوری که هرگونه واسطه بین عارف و معروف از میان میرود. ما ضمن بررسی ادله ایشان با ارائه روایاتی ثابت کردیم که سنخ این معرفت نیز عقلی خواهد بود. محور اصلی این پژوهش بررسی اسنادی مبتنی بر نسخ خطی و واکاوی اندیشهها و آثار موسس مکتب تفکیک و شاگرد خاص ایشان، شیخ محمود حلبی است نه آثار غیر مستقیمی که افراد دیگری درباره ایشان نوشتهاند.
خلاصه ماشینی:
ادعای ایشان دربارٔە باطل بودن معرفت عقلی درحالی است که این پرسش مطرح می شود که اگر کسی معرفت فطری را وجدان و شهود نکرد از چه راهی می تواند به خداوند معرفت پیدا کند؟ آیا به غیر از براهین عقلی راه دیگری وجود دارد؟ از سویی دیگر با رجوع به مکتب وحی دقیقا خلاف آنچه مکتب تفکیک ادعا دارد ظاهر می شود؛ امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: خداوند با چیزی بهتر از عقل ، عبادت نشده است (کلینی، ج ١، ص ١٨).
از این رو، هرچند مکتب تفکیک معتقد است که از راه فطرت می توان به معرفت خدا دست یافت ولی معرفت فطری هیچگاه نمی تواند نافی استدلال و برهان عقلی باشد چرا که خداوند عقل را به عنوان راهنما و حجت باطنی قرار داده است تا انسان بتواند از این راه وجود خدا و صفات او را اثبات کند همان گونه که حواس ظاهری را به انسان عنایت فرمود تا از این طریق به شناخت اشیاء نائل گردد.
با توجه به آنچه گفتیم روشن است نصوصی که از تفکر دربارٔە ذات خداوند نهی میکند بر اساس ملاک بسیار روشنی صادر شده ، تمامی افراد را در بر میگیرد و هرگز صحیح نیست که درباره آن گفته شود: شهود کنه ذات خدای تعالی ممکن است ، اما به خود خدا و بدون واسطه نه به غیر خدا (میرزا مهدی اصفهانی ،بینا(ت )،ص ٦٩).