چکیده:
نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه، نخستین بار در اندیشه شیعه، همراه با پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس جمهوری اسلامی ایران به رهبری امام خمینی در صحنه عمل ظاهر شده و سپس از سوی مقام معظم رهبری، آیتالله خامنهای ادامه یافته است. با مراجعه به اندیشه سیاسی این دو رهبر انقلاب میتوان به ارکان اساسی نظام و دولت اسلامی دست یافت. از طرف دیگر، برای روشن شدن دیدگاه هر متفکر و اندیشمندی درباره دولت، میتوان اندیشه او را در سه بحث مفهوم (ارگانیکی/مکانیکی)، ساختار (دولت حداقلی/دولت حداکثری) و نظریه دولت (جامعهمحور/دولتمحور) بررسی کرد. بررسیها بیانگر آن است که در اندیشه سیاسی آیتالله خامنهای، مفهوم دولت با توجه به منشأ الهی ـ مردمی دانستن دولت و اعتقاد به مردمسالاری دینی و اصول مسلّم استقلال، آزادی و جمهوری، مفهومی شبکهای است که بر مبنای هندسه الهی شکل یافته است. در بحث ساختار دولت، ایشان به دولت کوچک پویا و تعاملی بدون الزامات غیراسلامی و حتی الحادی نظریات غربی و شرقی معتقدند. به اعتقاد ایشان، ساختار دولت، ولایت فقیهی بر پایه ولی فقیه و سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه است که به صورت مستقل و مجزا از یکدیگر فعالیت میکنند. ایشان کارویژه اصلی دولت را «نظارت، حمایت و هدایت» و اصل اساسی را عدم دخالت دولت در زندگی مردم میدانند؛ به جز زمانی که مصلحت اسلام یا مردم مسلمان اقتضا کند که در این صورت دولت میتواند در امور مردم دخالت کند. بر اساس همین کارویژه و وظیفهای که برای دولت تعریف میکنند، ایشان در نظریه دولتشان به دولت کریمه عدلمحور معتقدند که مبنای آن اسلامی است و جهت الهی دارد و اصول اساسی آن، برپایی قسط و عدالت، مردمسالارى، استقلال، مبارزه با فساد و بیعدالتی، دفاع از حقوق ملت در همه زمینهها، دفاع از حقوق مسلمانان عالم، و دفاع از هر مظلومى در هر نقطه عالم است.
خلاصه ماشینی:
بر اساس همین کارویژه و وظیفهای که برای دولت تعریف میکنند، ایشان در نظریه دولتشان به دولت کریمه عدلمحور معتقدند که مبنای آن اسلامی است و جهت الهی دارد و اصول اساسی آن، برپایی قسط و عدالت، مردمسالاری، استقلال، مبارزه با فساد و بیعدالتی، دفاع از حقوق ملت در همه زمینهها، دفاع از حقوق مسلمانان عالم، و دفاع از هر مظلومی در هر نقطه عالم است.
بنابراین، با توجه به اینکه در اندیشه و بیانات مقام معظم رهبری، «تشکیلات دولت، یعنی آن سازماندهی نیروها برای اداره این کشور و به کار گرفتن امکانات کشور برای رسیدن به آن هدفها» (همو، 8 اردیبهشت 1368) است و نیز بر اساس اینکه ایشان دولت را «مردمی ـ الهی» میدانند و از طرف دیگر، به مردمسالاری دینی و استقلال و آزادی و جمهوری نظام معتقدند، مفهوم دولت در اندیشه ایشان، شبکهای درهمتنیده است که دو معنای ارگانیکی (اندامواره بودن) و مکانیکی (ابزارگونه بودن) دارد؛ یعنی هم دولت را در یک مجموعه کل میدانند و برای آن کمال، تعالی و اهداف والا و سرمنشأ الهی قایل هستند و هم برای دولت ویژگی مردمی بودن و دموکراسی، جمهوریت، استقلال و ...
از طرف دیگر، ساختار تشکیلات دولت در اندیشه سیاسی آیتالله خامنهای عبارت است از: نظام شیعی ولایت فقیهی بر پایه رأس نظام، یعنی ولی فقیه و سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه و پذیرش اصل تفکیک قوا و همراهی دو نهاد شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام برای نظارت بر اجرای اسلامی بودن قوانین و در نظر گرفته شدن مصلحت اسلام و مردم مسلمان.