چکیده:
شکل گیری حکومت های متقارن در شرق ایران از داستان ها و رموز شیرین تاریخ قرون آغازین ایران اسلامی است، امری که فهم و درک آن علت اصلی نگارش این مقاله شده است. حملات گسترده اعراب غازی و ماجراجو، زمینه های برتری سیاسی خلفای اسلام بر امپراطوری باستانی ایران را فراهم آورد. فارغ از چگونگی این رویداد، ایران که خود پایه گذار بزرگترین امپراطوریهای باستانی بوده، به تحت سلطه و انقیاد خلافت بزرگ اسلامی در آمد. این امرسبب ساز ارتباط، دادو ستد و تعاملات گسترده میان ایران و جهان اسلام شد. در قرون نخستین شاهد گسترش روبه تزاید خلافت جدید هستیم. ایران نیز ازاین قاعده مستثنی نبود، زیرا مشترک در سرنوشتی شد که تاریخ و یا تقدیر برای آن رقم زده بود. اما گسترش امپراطوری با افزایش تعارضات و ایجاد فضای تنفس برای ملل مفتوحه همراه بود. هرچه از عمر حکومت اسلامی و گستره آن می گذشت، حکومتهای محلی ایرانی فرصتی برای ابراز وجود و تبیین دوباره فرهنگ و هویت خویش می یافتند. یکی از مهم ترین مراکز و حوزه های تجلی این اندیشه استقرار حکومتهای متقارن در شرق ایران است. پژوهش کنونی در پی آن است که به این پرسش پاسخ دهد که: چرا این حکومت های متقارن عموما در شرق ایران شکل گرفتند؟ انجام تحقیق مذکور مشخص نمود که شکل گیری حوزه شرق به دلیل مهاجرت نخبگان به شرق ایران و دور بودن موقعیت جغرافیایی آن از مرکز خلافت اسلامی بوده است.
خلاصه ماشینی:
موقعیت جغرافیایی خراسان، سیستان و ماوراءالنهر: برای بررسی دلایل شکل گیری حکومتهای متقارن در شرق ایران، توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه و اهمیت آن به لحاظ جایگاه استراتژیک منطقه در خلافت عباسی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
برای ریشه یابی مسئله شکل گیری حکومتهای متقارن در شرق ایران در قرون دو تا چهار اسلامی باید به یکسری عوامل سیاسی موثر در این زمینه اشاره کرد.
از این رو، برخلاف مازیار و بابک، از پشتیبانی و حمایت ایرانیان مسلمان بی نصیب نماندند و به همین سبب بود که توانستند آرزوی استقلال و سلطنت خویش را تحقق بخشند (زرین کوب،65:1383) پس میتوان دلیل موفقیت طاهریان در برابر خلفای عباسی را در نوع تعامل آنها در مواجهه با حکومت مرکزی جستجو کرد و این پیوند بین اسلامیت عربی و ایرانیت برگرفته شده از زادگاهشان زمینه استقرار و موفقیت آنها را به وجود آورد.
»( خاورشناسان فرانسوی250:1337) ماوراءالنهر نیز در ناحیهای قرار داشت که همواره مورد تهاجم قرار میگرفت اما با ورود سامانیان این منطقه به جایگاه امنی برای مردم تبدیل و باعث پیوند مردم با حکومت شد پس سامانیان با تکیه بر سنت ایرانیت زمینه استقلال خود را به وجود آوردند که در نهایت منجر به شکل گیری حکومتشان در ماوراءالنهر شد.
پس دسته ای از این عوامل به خاستگاه و جایگاه فکری و فرهنگی جامعه ایران وخلافت عباسی و دسته ای دیگر از این عوامل حاصل نوع خاص جغرافیای دو سرزمین بوده که به شکل گیری حکومتهای متقارن در شرق ایران کمک کرده است.