چکیده:
جنگ جهانی اول (۱۹۱۴-۱۹۱۸ م/ ۳۳۲-۱۳۳۶ه.ق) گرچه در اروپا آغاز شدء دامنهی آن به
تدریج سایر نقاط جهان از جمله آسیا و به ویژه ایران را در برگرفت. با اینکه دولت ایران
بیطرفی همه جانبهاش را در جنگ اعلام کرده بودء این بیطرفی از سوی دولتهای درگیر در
جنگ نقض گردید. در این زمینه دولت روسیه در محرم ۱۳۳۴ه ق /آبان ۱۲۹۴ ه.ش. در نتیجه
فعالیت نیروهای آلمانی در ایران و همچنین گرایش بیشتر مردم ایران به متحدین» قزوین را
تصرف کرده و برای تهدید.ء نیروهایش را به سوی تهران گسیل کرد. به همین دلیل گروه زیادی
از آزادی خواهان اعم از تجارعلماء روزنامه نگاران» اعیان و اشراف, نمایندگان مجلس گروه گروه
ابتدا به سمت قم سپس کاشان » اصفهان مهاجرت کردند و در نهایت در کرمانشاه دولت موقت
ملی را به طرفداری از متحدین تشکیل دادند. پژوهش حاضر بر آن است تا ابتدا موضوع بی
طرفی ایران را به بحث بگذارد و از این رهگذر آغاز و سرانجام دولت موقت ملی را بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
جنگ جهانی اول، ایران، اوضاع داخلی، بی طرفی در جنگ، دولت موقت ملی مقدمه سرزمین ایران به علت موقعیت ممتاز جغرافیایی خود، از آغاز تاریخ تا امروز، همواره در معرض مخاطرات جهانی و منطقهای قرار داشته است.
در این راستا دولت روسیه با نیروی نظامی که قبل از جنگ در ایران داشت برای جلوگیری از نفوذ متحدین-آلمان و عثمانی- در ایران قزوین را تصرف کرد و به دولت ایران و مستوفی الممالک - ریس وزراء وقت- که می خواست پایتخت را به اصفهان انتقال دهد هشدار داد که اگر این عمل را انجام دهد تهران را تصرف خواهد کرد.
با همه این احوال، دولت مستوفیالممالک، پس از ورود عثمانی به جنگ، به واسطه همجواری با روسیه و عثمانی، برای اینکه کشور را از تعرض آنها محفوظ و مصون بدارد ( اعظام قدسی، 1379: 1/281؛ سمیعی،1332: 42؛ اردلان، 1372: 93 ) بدون اخذ هیچگونه امتیازی از طرفین مخاصمه در 12ذیحجه 1332ق، طی فرمانی به نام شاه رسما بیطرفی ایران را اعلام کرد (دولت آبادی،1387: 3/283).
همچنین وزارت امورخارجه تلگراف متحدالمآلی را به کلیه مأموران سیاسی ایران در خارج از کشور و سفارتخانههای خارجی مقیم تهران و کلیه کارگزاریهای داخلی و قونسولگریها، مبنی بر اتخاذ رویه بیطرفی و روابط حسنه ی دولت ایران با تمام دولتهای در حال جنگ ارسال نمود(سپهر، همان: 89؛ افشار یزدی،1358: 171).
با ارسال یادداشتی به سفارت روسیه، تقاضا کرد تا با خارج کردن نیروهای نظامی خود از ایران، موقع را برای اعلام بیطرفی ایران فراهم آورده و بهانهای به دست دولت عثمانی ندهند(کتاب سبز،1363: 2-1؛ افشاریزدی، همان: 171).