چکیده:
حقیقت ایمان از آغاز مباحثات کلامی در فضای تفکر اسلامی مورد توجه بوده است. از میان عناصر مختلف موثر در حقیقت ایمان، عنصر معرفت بیش از هر امر دیگری مورد تاکید بوده است و به نسبت امور دیگر کمتر مورد مناقشه قرار گرفته است. در این پژوهش سعی شده است حقیقت ایمان از منظر روایات به عنوان یکی از منابع اصلی معارف اسلامی بر اساس روش متناسب استنباط از متون دینی که از آن به «روش اجتهادی» تعبیر می¬شود، استخراج و سپس تحلیل شود. بر اساس بررسی¬های انجامشده، می¬توان معرفت دخیل در تحقق ایمان را به دو نوع تقسیم کرده، یکی را شرط آن و زمینه تحقق آن دانست که بالطبع از حقیقت ایمان خارج، ولی برای تحقق آن لازم است و دیگری را معرفتی مقوّم و داخل در حقیقت ایمان دانست که همان معرفت قلبی و پذیرفته شده است. در این پژوهش نشان داده شده که دو گونه کاربرد برای معرفت در روایات وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
ک: رضوی طوسی، 1390؛ حسینیان و حسنی، 1389؛ بدخشان، 1379)؛ لیکن از منظر روایات که مسئله اصلی این پژوهش است، تاآنجاکه بررسی شد، نمونه پژوهشی برای این کار یافت نشد و کارهای انجامشده نیز جز بهطور پراکنده و ضمن بحثهای دیگر و در حد اشاره به چند روایت نپرداخته است.
فرضیه اصلی این پژوهش که در خلال بررسی آیات و روایات بدان توجه پیدا شد، این است که قرآن و روایات تعبیر معرفت را بر همان چیزی اطلاق کرده که به عنوان عقد قلبی در بیان علامه طباطبائی ذکر شده است؛ هرچند معرفت به معنای مشهورش نیز در ایمان تأثیر دارد، لیکن به صورت شرط و مقدمه مؤثر است.
هرچند از ظاهر این روایات میتواند جزء بودن عمل نیز برداشت شود، با توجه به اینکه در بسیاری از آیات<FootNote No="71" Text=" در قرآن کریم 57 بار ایمان و عمل صالح جدا از هم ذکر و بر هم عطف شدهاند که در تغایر این دو از هم ظهور دارد.
ک: ابناشعث، بیتا، ص98؛ ابنشعبه، 1404ق، ص19؛ ابنبابویه، 1362، ج1، ص121؛ کلینی، 1407ق، ج2، ص252) و نیز زمینه صدور این روایات که در مقابله با جریان مرجئه صادر شده است، آن را باید بر بیان جزء لاینفک ایمان حمل کرد<FootNote No="72" Text=" این مدعا نیاز به اثبات دارد که به دلیل عدم ارتباط به بحث حاضر، آن را بهصورت اصل موضوعی پذیرفته، اثبات آن را به مجالی دیگر وامیگذاریم.
بنابراین، این روایت نیز معرفت را در معنای پذیرش قلبی و تسلیم باطنی به کار برده، آن را حقیقت ایمان معرفی کرده است.