چکیده:
«منابع تفسیر» از مباحث پراهمیت در مناهج تفسیری است. این منابع ریشه در وحی و بازتعریف آن دارند یا برگرفته از تلاش عقلانی و تجربه بشر در طول قرون و اعصار است. تفاوت مناهج و روش های تفسیری، با منابعی که مفسر انتخاب می کند، ارتباط دارد. مقاله حاضر تلاش دارد تا دیدگاه استاد معرفت را درباره منبعیت گفتار صحابه و تابعان به دست آورد و تمایزات این دیدگاه را با علامه طباطبایی بررسی کند. اهمیت گزینش این دو مفسر در آن است که یکی به شدت به منبع قرآن به قرآن توجه کرده و دیگری بر روایات و آثار تفسیری تمرکز دارد. مقاله حاضر به ترتیب، دیدگاه تطبیقی استاد معرفت و علامه طباطبایی را درباره اقوال صحابه و تابعان بررسی کرده است. این مقاله دلیل حجیت و اعتبار هر یک از منابع مذکور و مشترکات و امتیازات نظر ایشان با علامه طباطبایی را بررسی کرده است. نتیجه بررسی، آن است که ریشه اختلاف نظر، به درهم آمیختگی علوم ابزاری و علوم منبعی تفسیر، تفاوت در تعریف تفسیر و تفکیک ناشدگی اصطلاحات تفسیر و تبیین قرآن برمی گردد.
خلاصه ماشینی:
آیتالله معرفت قول صحابی در تفسیر را معتبر میشمرد؛ وی در مورد تفسیر صحابه معتقد است که «تفسیر صحابه از حیث اعتبار علمی و عملی از ارزش بالایی برخوردار است؛ چراکه صحابه ابواب علم پیامبر(ص) و راه دستیابی به علم ایشان هستند و یقینا حضرت رسول(ص) آنها را پرورش داده، تعلیم نمود و فقیه در دین کرد تا واسطهای باشند بین او و مردم و به تعبیر قرآن (در «آیۀ نفر»؛ توبه/122) انذاردهندۀ اقوام خویش باشند.
آنها کلامی را به مردم نمیگفتند الا اینکه صادرشده از مصدر وحی بود» (معرفت، 1390: 1/98)؛ اما علامه طباطبایی به دلیل منحصر شمردن منبعیت تفسیر به قرآن، قول صحابی و تابعان را در تفسیر معتبر ندانسته است؛ وی میگوید: «ارجاع فهم قرآن به فهم صحابه و تابعان، امری است نامعقول.
دلیل حجیت آیتالله معرفت دربارۀ اعتبار قول صحابی در تفسیر مینویسد: «إنما کانت قیمة تفسیر الصحابی لمکان قربه من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و موضع عنایته البالغة بشأن تعلیمه و تربیته، و کونه أقرب عهدا بمواقع نزول القرآن، و أعرف بأهدافه و مقاصده و مرامیه، کما قال السید ابن طاووس: هم أقرب علما بنزول القرآن» (معرفت، پیشین: 1/98) «ارزش و اعتبار تفسیر صحابه فقط از این حیث است که قریب به پیامبر اکرم(ص) بودهاند و در بحث تعلیم و تربیت، مورد عنایت ایشان قرار گرفتهاند و قریب به زمان نزول آیات بودهاند و آشناتر به اهداف و مقاصد آیات؛ چنانکه سید بن طاووس نیز در این زمینه میگوید: دانش و اطلاعات آنان دربارۀ نزول آیات قرآنی از دیگران به صحت نزدیکتر است».