چکیده:
در اقتصاد متعارف مناقشاتی پیرامون تفکیک بین اقتصاد اثباتی و هنجاری وجود دارد. در این مقاله به بررسی انتقادی این تفکیک با تمرکز بر اندیشه شهید صدر میپردازیم. بنا به فرضیه مقاله، توجه به تحلیل شهید صدر در ایجاد ارتباط نظاممند میان مذهب و علم اقتصاد، به فهم بهتر ورود نظاممند ارزشها در علم اقتصاد کمک مینماید. یافتههای این پژوهش که به روش تحلیلی سامان یافته، نشان میدهد هرچند دوگان اقتصاد اثباتی ـ هنجاری از جهاتی با دوگان پیشنهادی شهید صدر در تفکیک مذهب و علم اقتصاد متفاوت است، این دو قرابت خاصی دارند. در اندیشه شهید صدر، علم اقتصاد را میتوان معادل اقتصاد اثباتی دانست. مذهب اقتصادی از این جهت که اقدام به ارزش داوری بر مبنای عدالت میپردازد به اقتصاد هنجاری یا اقتصاد ارزیابانه نزدیک است. البته مذهب اقتصادی به واسطه اشاره به ساختارهای نهادی مطلوب یا روش حل مشکلات اقتصادی از اصطلاح متعارف اقتصاد هنجاری فاصله میگیرد. صرفنظر از نقاط تشابه و تمایز دوگان مورد اشاره، تحلیل شهید صدر در ایجاد ارتباط بین تحلیلهای علمی و مذهبی، به فهم بهتر چگونگی ورود نظاممند ارزشها در اقتصاد اثباتی کمک مینماید. بر اساس تحلیل شهید صدر، تحلیلهای علم اقتصاد عمدتا در یک چارچوب نهادی مورد تایید نظامهای اقتصادی صورت میگیرد. این چارچوب نهادی باعث میشود که تحلیلهای اثباتی نیز رنگ و بوی ارزشی بگیرند.
In traditional economics, there are some disputes over the distinction between Positive and normative economics. The current paper criticizes this dichotomy with a particular view to the ideas of Shahid Sadr. Attention to Sadr's view on the connection of normative and positive economics contributes to the better understanding of the entry of values in economics. The results of the study, which is done by using an analytical approach, show that while the dual positive-normative dichotomy is different from the dual doctrinal-science dichotomy, there have some similarities. From Sadr's view point, economic science is equivalent with positive economics. Doctrinal economics looks like normative or evaluative economics in sense that it engages in evaluations on the base of justice. Doctrinal economics deviates from normative economics by addressing ideal institutional structures and policy making. Regardless of the similarities and differences of the dual dichotomies, Sadr's attention to the link between doctrinal and scientific studies contributes to the better understanding of the entry of values in positive economics. According to Sadr, scientific economic analyses are based on an institutional framework, which is supported by an economic system. Such an institutional framework causes the positive analyses to have a value flavor.
خلاصه ماشینی:
این ابهام به خصوص در تفکیک شهید صدر بین مذهب و علم اقتصاد بیشتر است ؛ چرا که محققان اقتصاد اسلامی با استفاده از معادل نادرست مکتب برای مذهب ، عملا نتوانسته اند، به سمت نسبت سنجی میان این دوگان و دوگان متعارف اقتصاد اثباتی ـ هنجاری بروند.
تبیین دقیق تحلیل شهید صدر از رابطه مذهب و علم اقتصادی می تواند به فهم بهتر رابطه اقتصاد اثباتی و هنجاری نیز کمک کند.
ولی آیا این گزاره که برای افزایش رفاه باید از سیاست های پولی و مالی استفاده کرد، نیز گزارهای هنجاری است ؟ مک لاپ در ضمن بحث از تفکیک جان نویل کینز بین اقتصاد اثباتی، هنجاری و کاربردی، به ابهامات موجود در تفکیک ارزشگذاری و سیاست گذاری اقتصادی اشاره می کند.
در تحلیل های شهید صدر سه کارکرد ارزش داوری (ارزیابی بر اساس ارزش عدالت )، توصیه روش (توصیه روش حل مشکلات اقتصادی) و توصیه ساختار نهادی (تبیین نهادهای مطلوب) برای مذهب اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است .
به نظر ایشان، در موارد زیادی بین تبیین های ارائه شده بر اساس فرض و واقعیت زندگی واقعی یک نظام گسستگی وجود دارد؛ همانطور که این در مورد اقتصاددانان سرمایه داری اتفاق افتاده که آنها بسیاری از نظریات تحلیلی خود را بر پایه فروض بنا نهاده اند؛ ولی در واقعیت موجود با نتایج متناقضی روبرو شده اند؛ چرا که عوامل متعدد دیگری را در واقعیت یافتند که در فروض مورد توجه قرار نگرفته بود (همان، ص٣٣٤).