خلاصه ماشینی:
"آذربایجان پس از اسلام: از زمان مادها تا زمان ساسانیان تغییری در مردم آذربایجان که از آریان و زبانشان که اوستائی بوده روی نداده است،و اما پس از نفوذ اسلام در ایران نویسندگان عرب از زبان آذربایجان بنام زبان(آذری)یاد کردهاند و ما فهرستوار بکتب و اسناد تاریخنویسان عرب باندازهای که راهنمای تحقیقات و مطالعات بیشتری برای یک شخص علاقمند مسأله مورد بحث باشد اشاره میکنیم: این حوقل نویسندهء کتاب(المسالک و الممالک)در قرن چهارم هجری مینویسد:«زبان مردم آذربایجان و زبان مردم بیشتری از ارمنستان فارسی است و عربی هم رایج است.
با اینکه اجداد صفویه(از جمله شیخ صفی معروف که اشعاری به زبان آذری از وی باقی مانده است)بزبان آذری گفتگو میکردند ولی چون شاه اسمعیل به ترکی تکلم میکرد و بترکی شعر میگفت بعلاوه پیشوای مذهبی هم بشمار میرفت و باین جهات مرجع تقلید و اطاعت بود لذا زبان ترکی بسرعت رواج گرفت بطوریکه در قرن دهم هجری زبان ترکی در آذربایجان یک زبان عمومی بشمار میرفت علی الخصوص که پیروان صفویه اغلب از ایلات ترک بودند و بومیان آذربایجان هم در اثر تسلط مغولها شخصیت و نفوذ علمی و معنوی خود را بکلی از دست داده بودند.
آقای ژیلون با این سوابق تاریخی و ادبی که باجمال تمام بدان اشاره شد تصور نمیکنم برای جنابعالی در تشخیص زبان و ملیت حقیقی مردم آذربایجان تردیدی باشد و گر جز این میپندارید بسیار سپاسگزار خواهم شد که نظریات خود را مرقوم فرمائید تا اشخاصی که صلاحیت علمی بیشتری دارند بررسی کنند و مسائلی از تاریخ آذربایجان را که بر شما تاریک و مبهم است روشن سازند."