چکیده:
فرایند نوسازی، خانواده را نیز همچون سایر ساحت های زندگی اجتماعی، دگرگون نموده است. کاهش باروری، از جمله دگرگونی هایی است که در تحولات خانواده ریشه دارد و می تواند چالش های فراوانی را در عرصه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای جامعه ایرانی به وجود آورد. ازاین رو، شناخت عوامل اجتماعی- فرهنگی پیدایی این پدیده، ضرورتی انکارناپذیر است. از سوی دیگر، شناخت عوامل تاثیرگذار بر کاهش باروری، از مسیر مطالعه تغییرات خانواده، می گذرد؛ زیرا باروری در خانواده اتفاق می افتاد. این نوشتار با روش توصیفی و تبیینی و یاری جستن از تحلیل ثانویه آمارهای موجود و واکاوی و تبیین مهم ترین علل اجتماعی - فرهنگی این پدیده، به فهمی دقیق تر از علل پیدایی این پدیده دست یافته است. یافته ها نشان می دهد که شهرنشینی و فرهنگ آن، گسترش سواد و تحصیلات، افزایش سن ازدواج، رشد روزافزون طلاق، هسته ای شدن خانواده، غلبه فضای گفتمانی کم فرزندآوری، نفوذ مذهب و گسترش رسانه ها، از مهم ترین عوامل تاثیرگذار در کاهش باروری می باشند.
خلاصه ماشینی:
این دگرگونیها، خانواده سنتی و الگوی رفتار باروری آن را با چالش جدی مواجه ساخته، بهگونهایکه چنین روندی بهعنوان شاهدی روشن بر کاهش اهمیت زندگی خانوادگی و پیامدهای منفی آن بر یکپارچگی اجتماعی تلقی شده است (شولتز، 1973، ص 10).
<H3>تبیین رابطه تحصیلات و کاهش باروری</H3> این یک واقعیت است که از یک سو، جوامع تحت تأثیر گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن، ناچار به گسترش آموزش بوده و از سوی دیگر، دسترسی به آموزش و افزایش سطح تحصیلات، به شیوههای گوناگون بر زندگی افراد و خانوادههایشان تأثیر میگذارد.
در یک تحلیل کلاننگر برای افزایش سن ازدواج، میتوان بر این نکته تأکید کرد که چون در الگوی سنتی خانواده در بسیاری از نقاط جهان، یکی از اهداف اصلی ازدواج زودرس، زادآوری بوده (دومینگو و همکاران، 1992، ص 88).
بهعنوان مثال، سن بالاتر ازدواج برای زنان، به معنی کاهش ازدواجهای از پیش تعیین شده و افزایش سطح توقعات آنان، در فرایند گزینش همسر و همچنین، تمایل بیشتر آنان به برابری با مردان در روابط زناشویی است.
بعد دیگر اثربخشی رسانه، نقش وسائل ارتباط جمعی، در شکل دادن به شیوه گذران اوقات فراغت مردم است؛ نقشی که وسایل ارتباط جمعی با توجه به محتوای فرهنگی- هنری و پیامی که در جامعه اشاعه میدهند، در استنباط مردم و خانوادهها نسبت به باروری، ازدواج، اشتغال و بهداشت و درمان مؤثر است و آنان را به سوی رفتارهای مورد انتظار و مطلوب در این زمینهها سوق میدهند (امانی، 1387، ص 74).
H, et al, 2001, &quot;Repression And Revival Of The Family Planning Program And Its Impact On The Fertility Levels And Demographic Transition In The Islamic Republic Of Iran&quot;, Working Paper, Economic Research.