چکیده:
"نصاب الصبیان" ابونصر فراهی (متوفی قرن ششم ق.) منظومه ای تعلیمی در لغت و علوم ادبی است که از زمان تالیف تا قرن چهاردهم قمری کانون توجه دانشمندان و نویسندگان بود؛ بطوریکه شروح بسیار برآن نگاشتند. "ریاض الفتیان" ابن حسام هروی یکی از بهترین شروح آن در عصر تیموری است که تا کنون نویسنده و حتی خود اثر معرفی نشده است. مساله اصلی در این مقاله معرفی "ریاض الفتیان"، بررسی نوآوری ، ویژگی و مختصات سبکی و نگارشی آن و شناساندن مولفش است. نتایج تحقیق که به شیوه توصیفی – تحلیلی و بر مبنای روش اسنادی صورت گرفته است، نشان می دهد نظام الدین بن کمال الدین بن جمال الدین خوافی هروی معروف به" ابن حسام هروی" از لغویان عصر تیموری است و ریاض الفتیان او به عنوان متنی تعلیمی، کهن ترین و جامع ترین شروح نصاب الصبیان فراهی است که آمیخته نگاری، مستندنویسی، شرح و بسط اسنادی و استشهادی کلمات از ویژگیهای بارز آن است و از بسامد بالایی در تلمیح، اقتباس و استشهاد به آیات و احادیث و ارجاع به کتب لغت معتبر برخوردار است.ابن حسام ضمن رعایت سنت روان نویسی، در ثبت دقیق کلمات بسیار همّت گماشته و اثرش بزرگترین گنجینه برای معرفی و شرح معربات است.
خلاصه ماشینی:
نتایج تحقیق که به شیوه توصیفی – تحلیلی و بر مبنای روش اسنادی صورت گرفته است ، نشان میدهد نظام الدین بن کمال الدین بن جمال الدین خوافی هروی معروف به " ابن حسام هروی" از لغویان عصر تیموریاست و ریاض الفتیان او به عنوان متنی تعلیمی، کهن ترین و جامع ترین شروح نصاب الصبیان فراهی است که آمیخته نگاری، مستندنویسی، شرح و بسط اسنادی و استشهادی کلمات از ویژگیهای بارز آن است و ازبسامد بالایی در تلمیح ، اقتباس واستشهاد به آیات و احادیث و ارجاع به کتب لغت معتبر برخوردار است .
عربیدانی و عربیخوانی در حوزة علم و تألیف ، مهم و از ضروریات بود، فراهی از جادوی شعر برای تعلیم نوآموزان علاقمند به این زبان استفاده کرد و کتابی در ادبیات تعلیمی به نام "نصاب الصبیان " پدید آورد؛ این منظومه ، لغتنامه یا دائره المعارف کوچک عربی به فارسی است که ٢٠٠ بیت (بحور متفاوت )، حدود ١٣٠٠ واژة عربی را در١٠ حوزة علمی یعنی : علم لغت ، شعر، کیمیا، معرفت انساب ، قرآن ، طب ، تجوم ، حساب ، نحو و ادوات ، شرح میکند.
هنر اصـلی علمای این عصـر، تهیۀ گلچینی از مطالب کتب گوناگون ، برای طلاب مدارس اســـت که برای فهم بهتر طلاب ، بعدها بر آنها شرح و حاشیه مینوشتند و عده ای دیگر، شرحها را تخلیص و گروهی بر گلچینها، تفسیر مینوشتند (همان ، ج ٤ : ٧٩-٨٢)؛ اثر منثور «ریاض الفتیان »، از ویژگیهای نثر تیموری خالی نیســت ؛ یعنی صــبغۀ دینی دارد و به آیات قرآن و قول بزرگان مذهبی چون ابوحنیفه و ...