چکیده:
تاریخ یعقوبی از جمله کتب تالیف شده در سدههای نخست اسلامی است که در بخشهایی از آن به ذکر قسمتی از حوادث تاریخی و اجتماعی زمان مانی میپردازد. مانویّت که به عنوان گرایشی فکری و در عین حال نهضتی اجتماعی در سدة سوم میلادی توسّط مانی بنیان نهاده شد، عصارهای از باورهای رایج زمان خود و پیش از خود بود. این آیین، تلفیقی از تفکّرات گوناگون از جمله: مسیحیّت، آراء گنوسی، عقاید قدیمی بابلی، فلسفة بودایی و عقاید ایرانی زردشتی و غیر زردشتی بود که به دوران اسلامی نیز رسید و بازتاب آن در آثار باقی مانده از مورّخان، محقّقان و ... به عربی و فارسی بعد از اسلام دیده می شود. این آیین که بنیانگذارش داعیة جهانی بودن آن را در سر میپرورانید، با حوادث و اتّفاقاتی روبه رو شد که مسیری متفاوت از یک دین جهانی یافت. این رویدادها و حوادث تحت تاثیر نیروهای دینی و مذهبی زمان مانی و در راس آن زرتشتیگری به وجود آمد. در این گفتار با بررسی آراء تاریخ یعقوبی در خصوص مانی و حوادث و اتّفاقات زمان وی، به بررسی این حوادث و نیز به گزارشی از وضعیّت دین در زمان مانی پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
اردشیر و خاندانش را از روحانیانی میداننـد کـه وظیفـۀ آنـان تولیت و خدمت به آتشکدٔە ناهید بوده است ؛ از این رو وقتی وی به شاهنشـاهی سـرزمین ایـران رسید، تلاش کرد تا نگرش مذهبی خود را تسری دهد و به رسمی کـردن و سـر و سـامان دادن دین زرتشتی پرداخت .
مسـیحیت در خاورمیانـه و قلمـرو امپراطـوری روم ، استحکام یافته و دیانت زرتشتی به آیین رسمی امپراطوری ساسانی تبـدیل شـده بـود و مـذهب بودایی که از کوهستان هیمالیا آغاز و سریعا تمام سرزمین های بزرگ اطراف آن کوهستان عظیم را در قبضۀ خود گرفته بود، برای گروه هایی از مردمان اطراف خلیج فارس موضوع آشنایی بود.
» (اکبری ، ١٣٨٧ : ٩ـ٨) آیا توجه شاپور به مانی را میتوان به منظور رسمیت بخشیدن به آیین مانی و ایجاد پشـتوانۀ سیاسی برای مانویت به حساب آورد؟ شاهنشاهی ساسانی که با شعار دین درکنـار دولـت شـکل گرفته بود، حالا در دوران دومین پادشاه خود بنا است به دین زرتشـتی پشـت کنـد و از آن روی بگرداند؟!
» (صالحی، ستاریان ،١٢٢:١٣٨٨) اما رسمی کردن دین زرتشتی در این زمان در ایران به آن معنـا نبـود کـه در سراسـر دوران پادشاهی ساسانی ، زرتشتی گری تنها مذهب رایج و مطرح بود، بلکـه مـذاهبی چـون : یهودیـت ، آیین مسیحی، مانوی گری و عقاید فرق هندی و نیز جنبش های اجتماعی که بـر موضـوع دیـن تمرکز داشتند، نیز وجود داشتند.