چکیده:
نهضت مشروطه، با ایجاد تغییرات اساسی در ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران، ادبیات دوره قاجار را متحول ساخت. عواملی چون ارتباط با دنیای غرب، سفرنامهها، تاسیس مدارس جدید، ترجمه آثار غربی، مطبوعات و..... زمینههای تجدد طلبی ایرانیان را فراهم کرد و این تجدد خواهی در نظم و نثر دوره مشروطه به لحاظ زبانی، ادبی و محتوایی تاثیر گذاشت. این مقاله میکوشد تا به شیوهای علمی، اشعار فرخی را به عنوان یکی از برجستهترین شاعران دوره مشروطه در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی و تحلیل کند و ویژگیهای سبک شاعر را با شواهد لازم نشان دهد و عقاید سیاسی و اجتماعی و دینی او را بر پایه گزارشهایی از اشعارش دریابد و رابطه اوضاع سیاسی و اجتماعی دوره مشروطه را با تحولات ادبی، زبانی و فکری شاعر معلوم نماید. در تحلیل محتوا و دستیابی به اندیشه شاعر کل اشعار و در بررسی زبانی و ادبی پنجاه درصد از اشعار به صورت پراکنده از بخشهای مختلف دیوان انتخاب شده است. در پایان برای نشان دادن دقیقتر ویژگیهای زبانی و ادبی نمودارهایی ترسیم شده است.
خلاصه ماشینی:
قانون: فرخی به مسائل و مشکلات وجود آزادی بیقید آگاه اسـت و از ایـن رو در کنـار آزادی، وجـود قانون را نیز توصیه میکند و برای مردم از اهمیت قانون و لزوم اطاعت از آن میگوید: گر ز روی معدلت آغشته در خون میشویم هر چه بادا باد ما تسلیم قانون میشویم (همان، ١٦٠) او رسیدن به آزادی را در گرو اجرای قانون میداند و میگوید مملکتی که در آن قانون حکم فرماست ، ملت آن هرگز دچار زوال و نیستی نمیشود.
بسامد بالای کلمات دهقان و کارگر، سرودن اشعاری مجزا با ردیف دهقان و کارگر، اشاره به کلماتی چون داس و چکش به عنوان مظهر کار عملی دهقان و نماد کمونیسم ، داشتن دیـد تقریبا مثبت نسبت به روسیه و اغلب فراموش کردن جنبه های استعماری ایـن کشـور، توجـه و تأکید بسیار به برابری و مساوات، رعایت حقوق کارگران و نفی و انکار سرمایه داری، همگی از قراین غلبۀ اندیشه های مارکسیستی و سوسیالیستی در جهان بینی فرخی است .
فرخی در سراسر زندگی خود درگیر مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی است و به همین جهت توجۀ ویـژه ای بـه ایـن مسـائل داشـته و در ایـن زمینـه نیـز انتقادهای زیادی در دیوان او وجود دارد؛ انتقاد از بزرگـان و رجـال سیاسـی، انتقـاد از جهـل و خرافات، انتقاد از مجلس و نمایندگان آن، نکوهش روحانیان و زاهدان ریاکار و...
فرخی در رها سازی الفاظ از قیود کهن تحت تأثیر شرایط زمان خود قرار داشته است و میلی برای استعمال لغات دشوار و یا واژگان کهن عربی ندارد و به همین دلیل است که افعال پیشوندی و فرآیند واجی افزایش که اغلب در متون کهن دیده میشوند، بسامد بسیار کمی در اشعار او دارد.