چکیده:
این مقاله با استفاده از منابع دست اول و با روش توصیفی تحلیلی به مقایسه آرای فضیل بن عیاض، صوفی سده دوم اسلامی و یانگ چو، زاهد سده های نخستین تائویی، در باب زهد می پردازد. ضرورت این تحقیق بر شباهت های ابتدایی مکتب تائویسم و تصوف در باب زهد است؛ که به ظاهر موجب یکسان دانستن مفهوم زهد در این دو مکتب می شود؛ زیرا تصوف اسلامی با زهد آغاز شد و شروع مکتب تائویسم هم زهد است. در مجموع باید گفت که در ظاهر، اقوال فضیل و یانگ چو، در مواردی شبیه هستند؛ اما به رغم شباهت های ظاهری، نتیجه می شود که فضیل زاهدی عارف، عابد، اهل ایثار و طالب حق است؛ در حالی که یانگ چو، صرفا زاهدی دنیاگریز، مادی گرا و متمایل به حفظ خویشتن از رنج های دنیوی است که فاقد ارزش های متعالی به نوع انسان است. در نتیجه، مفهوم زهد در آرای فضیل بن عیاض بر یانگ چو برتری دارد.
خلاصه ماشینی:
بههرحال وی با ایجاد چنین اندیشههایی باعث شده است که در سدههای بعد بسیاری از اشخاص بهمانند کنفوسیوس و لائوتسه راه او را ادامه دهند و نوعی زندگی سادهمأبانه همراه با زهد و دوری از دنیا در پیش بگیرند.
تفاوت بعدی این است که فضیل در مرتبهای از خوف نسبت به خدا قرار دارد که خود را گنهکار میداند و نسبت به خود نگران است؛ اما نگرانی او دنیوی و جسمانی نیست؛ بلکه بیشتر متوجه عالم زندگی پس از مرگ است.
میتوان گفت که فضیل در مرتبهای از صحو عرفانی قرار گرفته که حتی من خویشتن را فراموش کرده است؛ اما یانگچو هنوز به این درجه از عرفان نرسیده و تنها در جایگاه ترک تعلقات و اهمیت به خود است که این مرتبه، ضعیفترین جنبة عرفان را در دیدگاههای وی نشان میدهد.
فضیل اهل غم و اندوه است و هیچ شادی را در این دنیا جز برای رضایت معبود نمیخواهد؛ اما یانگچو بر بیتفاوتی تأکید دارد و غم و شادی تأثیری در روحیات وی ندارد و آنچه مهم است، روحیة نجات از تعلقات و آسیبهاست.
در مورد یانگچو هم باید گفت که وی اصلاح طبیعت شخصی و نفس خود را اولین مرحله در زهد خویش می داند و چون هدف اصلی او پشت پا زدن به دنیا و تعنیات آن است، دیگر برای وی حکومت بر دنیا و تعنیات آن، بهاندازة یک لحظه آرامش درونی ارزش ندارد.