چکیده:
مباحث اسما و صفات الهی از پردامنهترین مباحث الاهیاتی است. این مقاله برای اثبات کاربرد اسم خدا در معنای غیر لفظی، با روش کتابخانهای در گردآوری مطالب، و شیوه اسنادی در نقل دیدگاهها، و روش تحلیل محتوا (توصیفی -تحلیلی) در تجزیه و تحلیل دادهها، استدلالهای برگرفته از احادیث از اهل بیت(ع) را گونهشناسی و تحلیل نموده و به این نتیجه دست یافته است که از مجموع روایات اهل بیت(ع) در جوامع روایی شیعی، قراین و دلایل گوناگون - از قبیل: استناد آثار تکوینی به اسمای الهی، معرفی امور تکوینی به عنوان اسم خدا، استقرار در ذات و بیرون نیامدن از حیطه ذات الهی، برگرفته شدن اسمای الهی از یکدیگر، اتصاف به اوصاف غیر متناسب با اوصاف اسم لفظی، و ظهور خدا از مظهریت اسم برای اولیا و تحقق اولیا به حقیقت اسم - دلیل بر کاربرد اسم خدا در معنای تکوینی و عینی است.
خلاصه ماشینی:
بدینسان، مسئلهای که ممکن است در این زمینه شکل گیرد این است که از اسم خدا در احادیث اسلامی چه مفهومی اراده شده است؛ آیا مراد از آن همانند بسیاری از موارد متعارف عرفی و لغوی آن، یک مفهوم لفظی و به معنای نام است؛ و یا مقصود از آن لحاظ حقیقت وجود حق از دریچة یکی از صفات او میباشد؟ در این زمینه دو دیدگاه میتواند شکل گیرد؛ ممکن است برخی بهشدت جانب لفظی بودن اسمای اطلاق شده در مورد خدا در روایات را نگاه داشته و به تکوینی بودن آنها بتازند؛ درمقابل، برخی دیگر مدافع تکوینی بودن اسمای الهی بوده و دلایلی به صورت گذرا برای اثبات آن اقامه کردهاند؛ مسئلهای که از دیرزمان ذهن دانشمندان اسلامی را بهخود مشغول کرده است و چنانکه از منابع این مقاله برمیآید، پیشینة طرح گذرا و منابع بحث بسیار دیرینه است، لیکن طرح مسئله خاص این مقاله به عنوان یک مسئله پژوهشی در هیچ کتاب، پایاننامه و مقالهای یافت نشد.
در این حدیث نیز اسم در معنای کلامی و یا معنای عرفانی استعمال شده است و مراد از آن صرف اطلاق لفظی نیست؛ زیرا چنانکه مجلسی میگوید سخن در این روایت از این است که اسما و صفات، در مورد خداوند متعال، دلالت برتحدید و تعیین حدود ندارد، و فقط دلالت بر کمال و اتصاف و دلالت بر وجود و تحقق معانی و واقعیات اسما و صفات در ذات متعال دارد (مجلسی، 1403، ج 10: 326).