چکیده:
نسبت به معنای حقیقی واژه نکاح میان علمای مذاهب اسلامی اختلاف وجود دارد. نظر راجح و مشهور در بین فقهای مذاهب اسلامی، این است که واژه نکاح حقیقتا به معنای عقد است. طرفداران این دیدگاه برای اثبات نظریه خود به دلایلی از قرآن، سنت و عقل استناد کرده اند. این گروه بر این عقیده اند که واژه نکاح در قرآن در تمامی آیات به معنای عقد می باشد. در مقابل گروه دیگری از فقها نکاح را حقیقت در معنای وطی و گروهی آن را مشترک بین دو معنای وطی و عقد دانسته اند. برخی از فقها نیز آن را به معنای ضم بیان کرده اند. هر یک از این گروهها برای اثبات نظریه خود به دلایلی از جمله آیات قرآن، احادیث پیامبر و دلایل عقلی استناد نموده اند. نظر قابل پذیرش و راجح، قول گروه اول است؛ چه ذکر جماع و وطی امری قبیح بوده و عرفا خلاف ادب تلقی می شود. نیز در قرآن صرفا به معنای عقد آمده و صحت سلب معنای وطی از واژه نکاح، دلالت بر مجازی بودن استعمال نکاح در معنای وطی دارد. اختلاف در مسائلی چون شهادت در نکاح و ایجاد محرمیت مصاهرتی در اثر زنا، از توابع و آثار اختلاف در این بحث است.
خلاصه ماشینی:
1. دیدگاه اول رأی صحیح در مذهب حنفی، وجهی در مذهب شافعی و دیدگاه برخی از حنابله و برخی از فقهای اهلتشیع این است که نکاح حقیقت در «وطی» و مجاز در «عقد» است و اگر در جایی هم معنای عقد از آن اراده شده باشد، بهخاطر وجود یک قرینه است (سرخسی، 1414ق، 6/175 و 406 و 4/349؛ زیلعی، 1313ق، 3/180و 2/109؛ تسولی، 1998م، 1/374؛ عمیرة، 1419ق، 3/207؛ ابنحجر هیتمی، 2005م، 29/161؛ شربینی، 2009م، 4/7-6؛ مرداوی، 1419ق، 8/6-4؛ ابنقدامه، 1997م، 7/333؛ مقدسی، 1997م، 8/175؛ محقق حلی، 1408ق، 2/491؛ فاضل هندی، 1416ق، 2/6؛ حلی، 1413ق، 7/523).
قائلان به این قول بر اساس این احادیث معتقدند نکاح بدون عقد هم ثابت شده است (عبادی، 1322ق، 3/478؛ ابنعابدین، 1412ق، 3/5؛ کاسانی، 1982م، 3/233؛ سیواسی، بیتا، 3/187؛ فخررازی، 1981م، 1/1399؛ جصاص، 1408ق، 1/285)؛ چه نکاح با دست یا حیوان غیر از معنای وطی بر معنای دیگری چون عقد ازدواج قابل حمل نیست.
قائلان به این قول به دلایل زیر استناد نمودهاند: 1- واژه نکاح و مشتقات آن در قرآن 23 بار ذکر شده است که فقط در آیه «فإن طلقها فلا تحل له من بعد حتی تنکح زوجا: و اگر [شوهر برای بار سوم] او را طلاق گفت، پس از آن، دیگر [آن زن] برای او حلال نیست، تا اینکه با شوهری غیر از او ازدواج کند [و با او همخوابگی نماید]» (بقره، 230)، واژه نکاح به معنای وطی است و در سایر موارد بهمعنای عقد میباشد (مکارم شیرازی، 1424ق، 1/16-14؛ ماوردی، 1419ق، 9/7).