چکیده:
در بیشتر مباحث فقهی، ولایت ولیّ در ازدواج دختر باکره رشیده، بدون تفکیک بین عقد دائم و موقت مطرح شده است. ولی با مراجعه به روایات این باب، که دلیل اصلی و منشأ اختلافنظر فقها است، روشن میشود که حدود و گستره ولایت ولیّ در عقد موقت، محدودتر از عقد دائم است. این روایات بر پنج دستهاند و از مجموع آنها فهمیده میشود که اگر چنین دختری در مدیریت شئون زندگی و تصمیمهای مهم خود مستقل باشد و به تعبیر روایات، مالک امر و نفس خود باشد، در ازدواج هم مستقل است، چه دائم و چه موقت، و اگر در امور مذکور مستقل نباشد و به تعبیر روایات، «بین الأبوین»، یعنی تحت اختیار و نظارت آنها باشد، اگر ازدواج او به قصد دخول و ازاله بکارت باشد، اذن ولیّ بهعنوان حکم تکلیفی لازم است و ولیّ فقط در صورتی میتواند به چنین ازدواجی رضایت دهد که احراز کند چنین ازدواجی برای دختر مصلحت دارد. اما اگر این ازدواج به قصد نزدیکی و ازاله بکارت نباشد، اذن ولیّ در آن معتبر نیست و دختر رشیده، میتواند مستقلاً به چنین ازدواجی اقدام کند.
خلاصه ماشینی:
این روایات بر پنج دستهاند و از مجموع آنها فهمیده میشود که اگر چنین دختری در مدیریت شئون زندگی و تصمیمهای مهم خود مستقل باشد و به تعبیر روایات، مالک امر و نفس خود باشد، در ازدواج هم مستقل است، چه دائم و چه موقت، و اگر در امور مذکور مستقل نباشد و به تعبیر روایات، «بین الأبوین»، یعنی تحت اختیار و نظارت آنها باشد، اگر ازدواج او به قصد دخول و ازاله بکارت باشد، اذن ولی بهعنوان حکم تکلیفی لازم است و ولی فقط در صورتی میتواند به چنین ازدواجی رضایت دهد که احراز کند چنین ازدواجی برای دختر مصلحت دارد.
ولایت در فقه، حکم وضعی در مقابل حکم تکلیفی به معنای حکومت و سلطه کسی بر جان، مال یا سایر شئون فرد دیگر است (طباطبایی یزدی، بیتا: 2/2) که ممکن است به صورت استقلالی و بدون توجه به نظر مولیعلیه باشد، مثل ولایت حاکم بر ازدواج شخص بالغ دیوانه (بحرانی، 1405: 23/240)، یا مولیعلیه باید امور خود را با اذن و رضایت ولی انجام دهد تا نافذ و مقبول شرع باشد (بحرالعلوم، 1403: 3/213)، مثل برخی اقسام وقف که تصرف متولی در آن مشروط به اذن حاکم است (انصاری، 1415: 3/546).
روایت دوم و بإسناده عن محمد بن أحمد بن یحیی عن یعقوب بن یزید عن ابن أبی عمیر عن حفص بن البختری عن أبی عبدالله (ع) فی الرجل یتزوج البکر متعة؟ قال: یکره للعیب علی أهلها (حر عاملی، 1409: 21/34، ح26456)؛ از امام صادق (ع) درباره مردی که دختر باکره را متعه میکند پرسیدند.