چکیده:
خلفای عباسی که قرنها بر سرزمینهای اسلامی حکمرانی کردند، به توسعه راههای آبی بهویژه در رودخانهها توجه داشتند. در این میان آنها از دو رودخانه مهم دجله و فرات در کشور عراق، استفادههای نظامی، تجاری و توریستی فراوانی میکردند و با حفر آبراههها، کانالهای متعدد و برداشتن موانع در رودخانههای عراق، علاوه بر استفادههای تجاری، حملونقل کالاها و مواد غذای به پایتخت، در برابر هجوم مخالفان خلافت نیز از آنها بهره میبردند و از طریق آنها شورشهای بزرگی را سرکوب کردند. پرسش اصلی پژوهش این است که اقدامات خلفای عباسی در توسعه کشتیرانی چه بوده است؟ و خلفای عباسی از رونق کشتیرانی در رودخانههای عراق چه اهدافی را دنبال میکردند؟ این نوشتار با رویکرد توصیفی- تحلیلی از دادههای تاریخی نشان میدهد، خلفای عباسی با درکی منطقی و معقول از نقش راههای آبی و رودخانه ای در تثبیت و تحکیم دستگاه خلافت، کمابیش از همه ظرفیتهای سیاسی، نظامی، اقتصادی، کشاورزی، و فرهنگی توسعه این مسیرها بهره برداری کردند. مجموع این اقدامات افزایش درآمدها و عایدات حکومت، پیشرفت کشاورزی و زراعت، رونق شهرنشینی در شهرهایی چون بغداد، موصل، بصره، و ابله، ارتباط و تعامل با ملل دیگر، انتقال علوم و فنون به مرکز خلافت، و تقویت نیروی دریایی را در پی داشت.
خلاصه ماشینی:
در این میـان آنهـا از دو رودخانـه مهـم دجلـه و فرات در کشور عراق ، استفاده های نظامی، تجاری و توریستی فراوانی میکردند و با حفر آبراهه ها، کانال های متعدد و برداشتن موانع در رودخانه های عراق ، علاوه بر استفاده های تجاری، حمل ونقل کالاها و مواد غذای به پایتخت ، در برابر هجوم مخالفان خلافت نیـز از آن ها بهره میبردند و از طریق آنها شورش های بزرگـی را سـرکوب کردنـد.
در این بین ، خلفای عباسی تلاش های زیادی در ایجـاد شـبکۀ راه هـای دریای و توسعۀ کشتیرانی، به ویژه در رودخانه های عراق ، داشتند و بـا رونـق کشـتیرانی تعاملات و ارتباطـات بـا منـاطق دور و نزدیـک را تسـهیل و همـوار کردنـد و همـین ارتباطات دستاوردهای فرهنگی ، تجاری ، و نظامی فراوان برای خلافت عباسی به همراه داشت .
منصور عباسی تمام تلاش خود را در فراهم آوردن امکانات زیرساختی و رفاهی این منطقه به کار گرفت که از جملـۀ آن ، ایجاد راه هایی ارتباطی بود که شامل مسیرهای آبی دجله و دیگر رودخانه های متصل به منطقه نیز میشد.
ازجمله ، منصور و دیگـر خلفای عباسی به ظرفیت درآمدی راه های مواصلاتی رودخانه ها توجه وافر نشان دادند؛ این مسیرها فعالیت های تجاری بین بغداد و دیگر شهرهای عراق را تسهیل میکردنـد و به نوعی، از منابع درآمدی به شمار میآمدند (ابن تغردی بـردی، ٤٥/١).
به گفتۀ ابن رسته (١٦١)، «عباسیان برای تـأمین امنیـت مسافران در رودخانه ها، پاسگاه هایی میان نی زارهای فراوان بطائح ساختند، چراکه راه ها در آنجا، باریکه و شامل کوچه های میان نیزارها بود که راهزنان مـی توانسـتند در آنهـا، کمین کنند.