چکیده:
واژه تسامح از واژگان امیدبخش در دین اسلام است. خداوند این روحیه امیدبخشی را به کرّات در آیات قرآن بیان نموده تا بستری مناسب جهت رهایی از ظلمت و رسیدن به نقطه امن و هدایت انسانها فراهم شود و تمهیدی جهت ایصال افراد به کمال باشد. این واژه در آیات قرآن استعمال نشده است، بلکه الفاظی مرتبط به این معنا بیان شده است. هدف این جستار، شناسایی واژگان مرتبط و قریب به مفهوم تسامح در قرآن کریم است تا فضایی مناسب جهت شناخت این واژه فراهم گردد. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد واژگانی چون توبه، مغفرت، عفو، صفح و کظم غیظ ارتباط معنایی با مفهوم تسامح و تساهل دارند. اینگونه کاربرد، نشاندهنده آن است که خداوند کاربرد عملی این واژه را به بندگان نشان داده است تا بندگان به گونه ملموس این مفهوم را درک کرده و روحیه تساهل را در خودشان پرورش دهند.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که واژه تسامح به طور مستقیم در قرآن به کار نرفته است، نوشتار حاضر میکوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که مفاهیم همحوزه مفهوم تسامح در نظام معنایی قرآن چه واژگانی است؟ به عبارت دیگر مفهوم تسامح در قرآن کریم با چه الفاظی به کار رفته است؟ شایان ذکر است در رابطه با موضوع تسامح مقالات و کتب متعددی چاپ شده است اما بیشتر آنها از دیدگاه کلامی و فقهی به این مسئله پرداختهاند و نگاه مفهومی و قرآنی به صورت مستقل نداشتهاند؛ مانند: تسامح و تساهل از دیدگاه قرآن و عترت، از حسین عبدالمحمدی، که انتشارات ظفر در بهار ۱۳۸۱ آن را به طبع رسانده و کتاب مدارا با مخالفان در قرآن و سیره نبوی، از غلامرضا نوعی، که انتشارات کتاب معین در سال ۱۳۷۹ منتشر نموده است.
(ابوالسعود، بیتا: 8، 31) گفتنی است که پذیرش توبه از سوی خدای سبحان با عفو و تسامح همراه است؛ زیرا خداوند میفرماید: ﴿و هو الذی یقبل التوبه عن عباده﴾ (شوری/25) حرف «عن» در اینجا به تجاوز و گذشت اشاره دارد، چون بین ﴿یتقبل الله من المتقین﴾ (مائده/27) و آیه فوق تفاوت ادبی زیبایی نهفته است؛ صاحب کشاف در این باره مینویسد: «میان "قبلت منه الشیء" و"قبلت عنه" این تفاوت است که در اولی آن چیز را مبدأ قبول خود و منشأ آن قرار داده و در دومی آن شیء را از وی عزل و جدا کرده است.