چکیده:
مفهوم مکر، که در زبان فارسی اغلب با مفاهیمی منفی چون حیله، نیرنگ، خیانت، کلک، کلاه شرعی و گول زدن ارتباط دارد، در لسان قرآن و ادبیات عرب معانی متفاوت و کارکردهای گستردهتری دارد و به معنای هرگونه تدبیر و چارهاندیشی است؛ اعم از اینکه تدبیر در افعال خیر باشد یا شر. در قرآن کریم هر دو کاربرد دارای شواهدی است؛ مکر در افعال خیر، با عنوان مکر ممدوح و مکر در افعال شر با عنوان مکر مذموم و به تعبیر قرآن "مکر السیئ" معرفی میشود. این جستار میخواهد با روش توصیفی و تحلیلی به برخی از شیوههای مکر مذموم در قرآن بپردازد.
خلاصه ماشینی:
(القای شبهه در قلوب) ( مغنیه، 1383: 3، 383؛ طباطبایی، 1387: 7، 443؛ طیب، 1386: 7، 299) در این آیه که روی سخن با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است، میفرماید: «همانگونه که برای پیامبران پیش از تو شیاطینی از انس و جن قرار دادهایم که پنهانی و با اشارههای مخفیانه برای آنان نقشهریزی میکردند و با سخنان فریبنده مردم را دچار اشتباه میکردند، برای تو هم چنین شیاطین انس و جن وجود دارد و شاید مراد این باشد که شیطانهای جنی به وسیله وسوسه به شیطانهای انسی وحی کنند و شیطانهای انسی هم آن را به طور مکر و تسویل پنهانی برای اینکه فریب دهند، به همدیگر میرسانند.
(طبرسی، 1380: 5، 620؛ زمخشری، 1389: 2، 361) 4ـ8ـ تظاهر به صلحطلبی بسیاری از مواقع مشاهده میشود که صلحخواهی، شیوهای برای اغفال طرف مقابل و هجوم مجدد علیه وی میشود، لذا به عنوان رهیافتی از مکر میتواند مورد بحث واقع شود؛ چنانکه در قرآن نیز ضمن اشاره به صلحجویی در جنگ، هوشیاری و تذکر لازم را نیز در پی این صلحطلبی از باب خدعه و نیرنگ و فریب دشمن بیان کرده است: «و اگر به صلح گراییدند، تو نیز بدان راضی باش و بر خدا تکیه کن که او شنوای داناست و اگر بخواهند تو را بفریبند، خداوند تو را بس است.