چکیده:
بیان مسئله: ربع رشیدی یا رشیدیه یک مجموعه معماری و بنا به آنچه در نزهتالقلوب (740 ه.ق.) آمده است «شهرچهای» فرهنگی و دانشگاهی در شمال شرقی تبریز و در کوهپایه سرخاب بوده است که در عهد ایلخان سلطان محمد خدابنده اولجایتو با همت و نظارت خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی طراحی و ساخته شد. بر اساس وقفنامه ربع رشیدی، مجموعه معماری شهرچه ربع رشیدی دارای بناهای همگانی و عامالمنفعه بسیاری بوده و گرمابه نیز داشته است؛ بنابراین، انتظار میرفت که در کاوشهای باستانشناختی ربع رشیدی نشانههایی از گرمابه ربع رشیدی شناسایی و کاوش و خاکبرداری شود. کما اینکه در سومین فصل کاوش، در بخش جنوب شرقی محوطه تاریخی و اثر ملی ربع رشیدی، ساختاری خاکبرداری شده است که آن را صراحتا یک گرمابه ایلخانی معرفی کردهاند. اکنون، پرسش بنیادین این نوشتار، چیستی و کارکرد ساختار معرفیشده به نام گرمابه ایلخانی ربع رشیدی است.
هدف پژوهش: در ابتدای برنامهریزی و تدوین و طراحی هر طرح و پلان و برنامه مرمتی، شناخت درست و بازشناسی روشمند چیستی و کارکرد و ماهیت و هویت یک بنای تاریخی و باستانی، ضرورتی بنیادین و چالشی گریزناپذیر است؛ به گونهای که هیچ مرمتگری نمیتواند بدون شناخت تاریخی و باستانشناختی یک اثر معماری و ساختار باستانیاش، آن را بهدرستی و به صورتی روشمند مرمت کند.
روش پژوهش: بررسی تحلیلی پلان، فضاسازی و مصالح معماری ساختار معروف به گرمابه ایلخانی رشیدیه در مقایسه با ساختار و تاسیسات و مصالح معماری گرمابههای تاریخی شناختهشده ایران تفاوتهایی آشکار نشان میدهد.
نتیجه پژوهش: بر مبنای فرضیهسازی به شیوه ابطالگرایی ساختار معروف به گرمابه ایلخانی ربع رشیدی، نمیتوانسته کارکرد گرمابه داشته باشد؛ و البته هیچ نشانه باستانشناختیای بر دیرینگی ایلخانی آن دلالت ندارد. نویسندگان در پایان فرضیه سازهای برای رنگرزی و یا دباغی را برای این ساختار پیشنهاد کردهاند.