چکیده:
طربالمجالس از میرحسینی هروی، اثری اخلاقی و تعلیمی مربوط به قرن هفتم است. سید علیرضا مجتهدزاده، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، نخستینبار در سال 1352 با استفاده از نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ دانشگاه فردوسی مشهد این کتاب را مقابله و تصحیح کرد. این تلاش و تصحیح در جای خود درخور ذکر و ارجگذاری است؛ اما به سببهای گوناگون مانند اشکالها و کاستیهای نسخة اساس و نسخهبدلها، اشکالات پینوشت و وجود اشتباهات املایی بسیار که در جایجای کتاب وجود دارد، نارساییها و نقصهای محتوایی و پایانی کتاب مانند درج پینوشتهای ناقص و تعلیقات و نمایههای ناکافی و بهطور کلی رعایتنکردن شیوههای تصحیح علمی و انتقادی، تصحیحی ناقص با ایرادهای بسیار است. با توجه به اهمیت این اثر و نویسندۀ آن، باید این کتاب بار دیگر تصحیح و کاستیها و نقصهای آن رفع شود. این مقاله با استفاده از نسخۀ خطی شمارۀ 20667 موجود در کتابخانۀ دانشگاه فردوسی، تصحیح مجتهدزاده را بررسی و نقد میکند.
خلاصه ماشینی:
مجموعهای از این نسخهها در جلد بیست و دوم کتاب فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا) از مصطفی درایتی، صفحات 200 تا 202 ذکر شده است که برخی از مهمترین و کاملترین آنها عبارت است از: 1) نسخۀ موجود در کتابخانۀ دانشگاه تهران به شمارۀ 1/2837 ف، بدون تاریخ کتابت.
این نوع اختلافها به معنا و مفهوم جملهها و عبارات و ساختار سخن خللی وارد نمیکند؛ اما از مطابقت و برابری متن تصحیحشده با متن نسخۀ اساس میکاهد؛ برای نمونه در ادامه به شواهدی اشاره میشود: در صفحۀ 13 از نسخۀ خطی کتابخانۀ دانشگاه فردوسی (نسخة اساس مجتهدزاده)، در ابتدای فصل هفتم چنین آمده است: «...
همین متن در صفحة 97 نسخۀ خطی در کتابخانۀ دانشگاه فردوسی به این صورت نوشته شده است: «شتر گفت: ما را و شما را برای جذب منافع و دفع مضار یکدیگر آفریدهاند ما را خدمت شما فرمودهاند و شما را خادم ما گردانیده و ذکر مالکیت شما از روی مجاز است نه از روی تحقیق زیرا که: العبد و ما فی یده لمولاه.
مصحح از چند نسخه در تصحیح این کتاب استفاده کرده و اختلاف نـُسخ نیز فراوان است؛ اما به اختلاف نسخهها در پینوشت بسیار جزئی و مختصر اشاره شده است.
از دیگر اشکالات پینوشتها آن است که توضیحات آن بیشتر اشتباه و یا ناقص و گمراهکننده است و نمیتوان از آنها برای منبع اطلاعات تکمیلی این کتاب استفاده کرد؛ برای مثال به چند نمونه اشاره میشود: در پینوشت 3 صفحۀ 72 نوشته شده که در نسخۀ خطی آستان قدس و مجلس سنا، جملۀ «...