چکیده:
رسالت جامعة المصطفی صلی الله علیه و آله و سلّم برای آموزش در عرصه بین الملل، ضرورت شناخت فرهنگها و بسترهای تمدنی جوامع انسانی را گوش زد میکند. شناخت فرهنگ و بسترهای تمدنی به نظریه و تبیین سطح و نوع رویکرد نیاز دارد. مروری انتقادی بر نظریات و مباحث مطرح شده در مطالعات عرصه بینالملل نشان میدهد که اغلب این مطالعات حتی در جهان اسلام، متاثر از مباحث فرانظری غرب، بهویژه هژمونی سکولاریسم است. از سوی دیگر، اغلب آثار موجود در جهان اسلام و ایران نیز رویکرد سیاسی را مدنظر قرار داده است. در این میان، این پرسش مطرح میشود که «الگوی مطلوب مطالعات جهانی دین، فرهنگ و تمدن چیست؟»(سوال)
نوشتار حاضر، درآمدی بر تدوین این الگو است و مدعی است که الگوی مطلوب مطالعات را در دوسطح کلان باید تعریف کرد؛ سطح اول از رجوع به مباحث کلان اسلامی مشخص خواهد شد. در این رجوع، از یک طرف، اهداف کلان و از سوی دیگر، مبانی فرانظری الگو مشخص خواهد شد. در سطح دوم نیز الگوی مطالعه مسائل جهان معاصر با محوریت دین، فرهنگ و تمدن مبتنی بر مباحث فرانظری مدنظر قرار خواهد گرفت. ارتباط این دو سطح مطالعاتی، الگوی مطلوب مطالعات را شکل خواهد داد.(فرضیه) مطالعه حاضر در بستر حکمت عملی و علم کلام شکل گرفته است. همچنین این علم کلام است که مفاهیم و مبانی نظری الگو را تبیین خواهد کرد.(روش)
خلاصه ماشینی:
در این رویکرد، متغیرهایی، چون دین، فرهنگ و تمدن کمتر تحلیل و تبیین شده است؛ البته نباید از یاد برد که در برخی از مطالعاتی که با محوریت انقلاب اسلامی صورت گرفته، سعی شده بر نقش دین در عرصه سیاسی-اجتماعی و محیط بینالملل تمرکز شود که این موارد نیز اغلب سیاسی بوده است.
در رابطه با مطالعات صورت گرفته در غرب نباید از یاد برد که برخی اندیشمندان غربی دربارۀ تحلیل یا تبیین محیط بینالملل با رویکردهای فرهنگی، تمدنی، اجتماعی و حتی دینی تلاش کردهاند؛ اما این تلاشها نیز اغلب مبتنی بر پیش فرضهایی است که اساسا با رویکردهای اسلامی حوزه و المصطفی( و نظام اسلامی تباین دارد.
الگوی مطلوب مطالعات، اهدافی، همچون تبیین مناسبات رسالت جهانی دین، نظام اسلامی، حوزه و المصطفی( با مسائل جهان معاصر، بررسی مدلهای مطرح در عرصۀ مطالعات دینی، فرهنگی و تمدن و نقد و بررسی و تحلیل آنها، بیان الگوی مطلوب واحد یا متعدد جهت تبیین و قبول آن و مبنا قرار گرفتن آن در روششناسی تحقیقات المصطفی( در این حوزه، بیان کلی اتاق تضاهای محتوایی، ساختار و روشی بر اساس الگوی پیشنهادی،شناخت مناسبات و روش تدوین نظام موضوعات و سرفصلهای مطالعات دین، فرهنگ و تمدن جهان معاصر را پیگیری میکند.
آنها در آثار خود تلاش کردند با رویکردی فرهنگی یا اجتماعی، جهان را مطالعه کنند؛ اما باز هم اغلب این مطالعات مبتنی بر پیش فرضهای غربی است و وجوه سیاسی آن بیشتر، جلوهگر است؛ به عنوان مثال، الکساندر ونت (ونت، 1384) در حوزۀ روابط بینالملل مسئله آنارشی و معمای امنیت را در فضای بینالملل محور بحث قرار داده است و تلاش دارد با نقد رویکردهای واقعگرایی و نو-واقعگرایی و با محوریت مفاهیمی، همچون هویت، تمدن، ایدئولوژی و مقاومت در برابر امپریالیسم به نظریه پردازی در خصوص نظریۀ اجتماعی سیاست بینالملل بپردازد.