چکیده:
این مقاله به تحلیل و بررسی اندیشۀ اصولی صاحب مدارک (ره) در باب حجیت استصحاب یا عدم آن میپردازد. اگرچه از صاحب مدارک (ره) هیچ اثر اصولی در دست نیست تا بر اساس آن بتوان در ارتباط با دیدگاه وی در این مسئله اظهارنظر کرد، لکن بسیاری از فقها و اصولیون بعد از وی، مستند به برخی از عبارات ایشان در کتاب مدارک الاحکام، وی را از زمرة منکران حجیت استصحاب تلقی کرده و قول به عدم حجیت مطلق استصحاب را به ایشان نسبت دادهاند. نویسنده با تتبع و بازخوانی کتاب مدارک الاحکام به عبارتی دست یافته است که صراحتاً نشان میدهد صاحب اثر در مواضع متعدد، برای اثبات مختار خود به دلیل استصحاب تمسک جسته و از این دلیل برای اثبات حکم شرعی بهره برده است. ضمن آنکه عباراتی از ایشان که شائبة انکار حجیت استصحاب از آن تلقی شده است، همگی شایان توجیه بودهاند و محمول بر معانی دیگر هستند.
خلاصه ماشینی:
اما آیـا این مطلب به معنای آن است که تمام بخش های آن لباس نجس است ؟ و اگـر قسـمتی از ایـن لباس به جسمی برخورد کرد، آیا آن جسم هم نجس میشود؟ صاحب مدارک پس از طرح این پرسش در جواب میگویـد: «فلـو لاقـی بعـض المحـل المشتبه جسم طاهر برطوبۀ فالأظهر بقاؤه علی الطهارة، استصحابا لحکمه قبل الملاقـاة إلـی أن یحصل الیقین »؛ اگر بخشی از آن لباس مشتبه با جسم طاهر مرطوبی برخـورد کنـد، ظـاهر آن است که آن جسم طاهر، بر طهارت خود باقی میماند؛ زیرا حکم قبلی آن (که طهارت اسـت ) استصحاب میشود تا جایی که یقین (به نجاست ) حاصل شود (موسوی عـاملی، ١٤١١، ج ٢: ٣٣٥).
به دیگر سخن باید از وی پرسید که اگر استصحاب حجت نیست ، پـس چـرا از آن بـرای اثبات حکم شرعی در این کتاب استفاده شـده و اگـر حجـت اسـت ، پـس معنـای آن همـه انکـار چیست ؟ در اینجا به نظر میرسد که برای حل این معضل ، بهترین راه آن باشـد کـه بگـوییم محقـق عاملی (ره ) نیز استصحاب را قبـول دارد، امـا همـان طـور کـه متـأخران هـم بیـان کـرده انـد، استصحاب آن نیست که هر چیزی ثابت شود، قطعا باقی میماند؛ بلکـه استصـحاب تعبـدا در فروضی که حالت سابقه وجود دارد و دلیل اجتهادی در کار نیست ، شاید مجتهـد را از تحیـر نجات دهد.
اگر این مطلب اثبات شود، دیگر تردیدی باقی نمیماند کـه ایشان را باید از زمرة منکران حجیت استصحاب خـارج کـرد؛ زیـرا بنـا بـر نظـر کسـانی کـه استصحاب را به عنوان اصل عملی پذیرفته اند، بهتـرین دلیـل در اثبـات حجیـت استصـحاب ، اخبار است ؛ کما اینکه آخوند خراسانی (ره ) در اثبات حجیت استصحاب ، وقتـی بـه روایـات میرسد، با تعبیر «و هو العمده فی الباب »، اصلیترین دلیل اثبات حجیت استصحاب را اخبـار وارده در این باب میداند (آخوند خراسانی، ١٤٠٩: ٣٨٨).