چکیده:
یکی از حقایق تردیدناپذیر حادثة مرگ است که برای هر انسانی رخ میدهد. در اینباره که حقیقت مرگ چیست و با مرگ چه اتفاقی میافتد، در مکاتب مختلف دیدگاههای متفاوتی بیان شده است. از نظر عرفان ابنعربی و نیز حکمت متعالیه ملاصدرا، انسان دارای دو ساحت نفس و بدن، و نفس مدبر بدن است. ملاصدرا با توجه به این نوع نگاه به حقیقت وجودی انسان، و نیز با توجه به حرکت جوهری نفس، مرگ را به معنای پایان حرکت نفس و به فعلیت رسیدن آن و در نتیجه، جدا شدن آن از بدن مادی میداند. ابنعربی نیز با توجه به این دو ساحت وجودی انسان و نیز با توجه به چگونگی نظام خلقت از دیدگاه عرفانی، مرگ را به معنای جدا شدن نفس از بدن و بازگشت آن به جایگاه اصلیاش میداند. البته از نظر ملاصدرا با تحقق مرگ، نفس بهطورکلی پیوندش را با بدن قطع میکند؛ اما از نظر ابنعربی، این قطع ارتباط بهطور کلی نیست. به هر حال، از نظر عرفان و فلسفه، مرگ امری معدوم کننده نیست، بلکه امری وجودی و موجب کمال برای نفس است.
خلاصه ماشینی:
ملاصدرا با توجه به این نوع نگاه به حقیقت وجودی انسان، و نیز با توجه به حرکت جوهری نفس، مرگ را به معنای پایان حرکت نفس و به فعلیت رسیدن آن و در نتیجه، جدا شدن آن از بدن مادی میداند.
پس از نظر ملاصدرا، نفس انسان دارای حرکت ذاتی جوهری اشتدادی است و به سبب همین حرکت، به تدریج، از بدن و این نشئة طبیعی مادی فاصله میگیرد و به نشئة دیگر نزدیک میشود.
نفس انسان در ابتدای وجودش، جسمانی و نیازمند بدن است اما به سبب حرکت جوهری اشتدادی، که دارد، به تدریج، به کمال و فعلیت و تجرد میرسد و در مقابل، به همان اندازه، از نیازش به بدن و از توجهش به بدن و امور مادی کم میشود، تا آنجا که به نهایت حرکت و کمالش میرسد و از بدن بینیاز میگردد، و در نتیجه، بهطور کامل، از بدن جدا میشود و وارد نشئهای دیگر میگردد و مرگ حاصل میشود.
ضرورت مرگ با توجه به حقیقت و علت مرگ، میتوان ضرورت داشتن مرگ را نتیجه گرفت؛ زیرا از نظر ملاصدرا، نفس انسان بر اساس حرکت جوهری که دارد، از ابتدای وجودش در حال حرکت است و به تدریج، به فعلیت میرسد و تکامل مییابد، و وقتی به فعلیت کامل رسید استقلال در وجود پیدا میکند و از بدن بینیاز میگردد و آن را رها میسازد.
نتیجهگیری با توجه به تبیین عرفانی و فلسفی در خصوص حقیقت مرگ، چنین به دست میآید که از نظر هر دو دیدگاه، مرگ امری وجودی و تنها وصف بدن است، زیرا از نظر هر دو دیدگاه، انسان دارای دو ساحت نفس و بدن است.