چکیده:
سالانهبودن و فراسالانهبودن از اصول حقوقی هستند که بر قوانین بودجهای و فرآیند بودجهریزی اعمال میشوند. این دسته از بایستههای حقوقی پس از پیدایش پارلمانتاریزم در اروپا و با هدف تعیین قلمرو اختیارات بودجهای دولت و پارلمان پایهگذاری شدهاند.در این نوشتار، که هدف آن ارزیابی سیستم بودجهبندی ایران در پرتو اصول حقوقی است، نخست نگاهی گذرا به بایستههای بودجهای شده و پس از آن پیدایش و دگرگونی یکی از مهمترین و نخستین اصول یعنی اصل سالانهبودن و بهدنبال آن چندسالانهبودن بودجه بررسی میشود که از آغاز بودجهبندی در حقوق مالی ایران نیز وجود داشتهاند. در این بررسی حقوقی، که بر دیدگاه تحلیلی- انتقادی استوار است، مشاهده میشود که سالانهبودن، بهخاطر تصویب قوانین بودجهای از سوی قانونگذار، اهمیت سیاسی خود را حفظ کرده است، اما ناکارآمدی آن از دیدگاه اقتصادی، یعنی ناهماهنگی آن با چرخه اقتصادی، زمینهساز پیدایش اصل دیگری به نام چندسالانهبودن شده است. از آنجا که قوانین برنامه پنجساله توسعه اقتصادی، قانون بودجهای بهشمار نمیروند، در این نوشتار بررسی نمیشوند.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار، که هدف آن ارزیابی سیستم بودجهبندی ایران در پرتو اصول حقوقی است، نخست نگاهی گذرا به بایستههای بودجهای شده و پس از آن پیدایش و دگرگونی یکی از مهمترین و نخستین اصول یعنی اصل سالانهبودن و بهدنبال آن چندسالانهبودن بودجه بررسی میشود که از آغاز بودجهبندی در حقوق مالی ایران نیز وجود داشتهاند.
هرچند امروز در برخی کشورها نخستین ماده قانون بودجه سالانه به اجازه دریافت مالیات یا به نوعی تداوم سیستم مالیاتی مربوط میشود اما مالیاتها به بخشی جداییناپذیر از زندگی ما تبدیل شدهاند و نه مردم و نه نمایندگان آنان در زمان تصویب مالیاتها حساسیت زیادی از خود نشان نمیدهند.
به بیان بهتر، معیار اجرا و کنترل بودجه، سال مالی است و همه پرداختها و دریافتها، که در این چارچوب انجام میشوند، بخشی از عملکرد سالانه دولت به حساب میآیند، هرچند اجازه قانونگذاز یا دولت برای چنین دریافت و پرداختهایی سال یا سالهای پیش از آن داده شده باشد.
قانون بودجه باید پیش از آغاز سال مالی تصویب شده باشد، اما اگر چنین نشد دولت میتواند برپایه بودجه سال گذشته لایحهای را به پارلمان پیشنهاد کند که اجازه بهدستآوردن درآمدها و انجام هزینهها برای یک یا دو ماه را بدهد.
این استثنا بر اصل سالانهبودن بودجه که برخی کشورها مانند فرانسه از آغاز سده بیستم تاکنون آنرا بهکار بستهاند، در ایران نیز از سال 1289 شناخته شده است و هنوز وجود دارد.