چکیده:
موضوع اصلی این نوشتار سیر خداباوری در اندیشۀ هندوان است که به ترتیب تاریخی از خداباوری اقوام هندو ـ اروپایی آغاز و سپس گرایشهای گوناگون خداباوری (همچون طبیعتپرستی، چندگانهپرستی، پرستش ربّ الارباب و یکتاپرستی و وحدتگرایی) در «وِدَهها» را که کهنترین اثر مکتوب اقوام آریایی است مورد توجه قرار خواهیم داد. خداشناسی «اوپنیشدی» با رویکرد غالب وحدت وجودی و سپس اندیشۀ خدا در «گیتا» با توجه به نگرشهای سهگانۀ موجود در آن، موضوعات بعدی مورد بحث هستند. نوع نگاه به خدا در «دَرْشَنَهها» یا مکتبهای فکری هندو، بهویژه دو مکتب «وِدانته» و «نیایه» که توجه خاصی به الوهیت دارند، موضوعات پایانی این نوشتار هستند. در مجموع چنین بهنظر میآید که اندیشۀ هندو با وجود تجربههای گوناگون از انواع نگرشهای خداباورانه در ادوار گوناگون تاریخ خود، در هیچکدام از این نگرشها بهطور قاطع و فراگیر آرام نگرفت.
Belief in God is one of the most important dimensions of all religions and this principle applies to Hinduism Too. As such we may find various forms of Theism in Hindu scriptures and darsanas or philosophical schools, such as Polytheism, Henotheism, Monotheism, and Pantheism. This paper considers the evolution in theism in Vedas, Upanishads, Gita and important darsanas such as Advaita Vedanta, Visistadvaita Vedanta, and Niyaya, which have more attachment to theological concepts. Finally it seems that, contrary to other places, although in India the religious thought experienced various form of theism, it did'nt take the shape of one vastly spread and firmly established single form, especially in popular level.
خلاصه ماشینی:
سير تحول خداباوري در انديشۀ هندو * ابوالفضل محمودي دانشيار گروه اديان و عرفان تطبيقي، واحد علوم و تحقيقات ، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران ، ايران (تاريخ دريافت : ٩٦/١٢/٦؛ تاريخ پذيرش : ٩٧/١٠/٢٣) چکيده موضوع اصلي اين نوشتار سير خداباوري در انديشۀ هندوان است که به ترتيـب تـاريخي از خـداباوري اقـوام هنـدو ـ اروپايي آغاز و سپس گرايش هاي گوناگون خداباوري (همچون طبيعت پرستي، چندگانه پرستي، پرستش رب الاربـاب و يکتاپرستي و وحدت گرايي) در «وده ها» را که کهن ترين اثر مکتوب اقوام آريايي اسـت مـورد توجـه قـرار خـواهيم داد.
سوتره هـا٨ کـه عمـدتا بعـد از ايـن تاريخ تدوين شده اند و به طور موجز خلاصه اي از نظام هاي فکري هندي يا درشنه هـا را در خود دارند، نمايانگر سير اين انديشه در مراحل بعدي دين هندو هستند.
خدايان زمين از قبيل «آگني »٥ و «سمه »٦ (٣٢ :١٩٩٣ ,Hiriyanna) با وجود ذکر اسامي خدايان متعدد در ريگ وده ، نميتوان رويکـرد اصـلي ايـن اثـر در زمينۀ الوهيت را چندگانه پرستي يا «پلي تئيزم »٧ دانست ؛ زيرا شواهد متعدد ديگـري نيـز بـر گونه هاي ديگري از پرستش همچون طبيعت پرسـتي، «هنـوتئيزم »٨ يـا رب الاربـاب پرسـتي، توحيد و حتي وحدت وجود، وجود دارد.
در ماندوکيـه اوپنيشد اين تعبير با سه حـرفش و در مجمـوع ، در اشـاره بـه سـه حالـت ادراکـي انسـان (بيداري، خواب همراه با رؤيا، خواب عميق بدون رؤيا) و حالت چهارم يـا «توريـه » و نيـز همسان با همۀ موجودات گذشته ، حال و آينده و نيز «آتمن » دانسته شده که بر اسـاس ايـن اثر همان برهمن است (١٢ - ١ :٢٠٠٦ ,nd.