چکیده:
از منظر عرفای مسلمان، از جمله امام خمینی(ره)، خلق و تدبیر عالم هستی، ناشی از تجلّیات و جلوههای خاص اسماء و صفات گوناگون خداوند است. مقاله حاضر با هدف تبیین خلق و تدبیر عالم هستی از دیدگاه امام خمینی(ره)، با استناد به آثار مکتوب ایشان و با روش توصیفی - تحلیلی با محوریت نظریه حدوث اسمی، طبق مبانی عرفانی امام خمینی(ره) بحث کرده است. دیدگاه حدوث اسمی، از جمله نظریات مطرح در بحث حدوث و قِدَم عالم از سوی حکیم ملاهادی سبزواری است و بر اساس آن، در تعیّن احدیّت که نخستین تعیّن ذات و مرتبه پیش از واحدیّت است، اشیاء سابقه عدم و نیستی دارند. ماهیات و اعیان موجودات در مرحله اسماء و صفات و پس از تعیّن ثانی در مقام واحدیّت ایجاد میشود. در این مقاله، خلق و تدبیر عالم هستی در پرتو نظریه حدوث اسمی، ثابت کرده که خداوند با تجلّی در اسم «مبدع»، عالم هستی را ایجاد کرده است؛ یعنی عالم هستی با اسم آفریده شده است. ازاینرو، هر چیزى که در عالم طبیعت پدید میآید، حتماً اسماء الهی در آن نقش دارند. عالَم با اسم «رب» آغاز شده است و بنا و تأسیس عالَم هستی با اسم خداوند است. به همین دلیل، هر موجودی غیر از انسان کامل، در قلمروی تدبیر اسم خاص خداوند قرار دارد که از آن اسم، تعبیر به «ربّ» شده است و حقتعالی به لحاظ آن اسم در او نقشآفرینی و تصرف میکند
خلاصه ماشینی:
عالم، حدوث اسمی، امام خمینی1، اسماء الهی، خلق، تدبیر مقدمه از دیدگاه عرفای اسلامی، از جمله امام خمینی1، ذات حق به وسیله اسماء الهی ظهور و تجلی پیدا میکند؛ ازاینرو، اسم وسیله تجلی و ظهور الهی در تمام موجودات هستی است.
ملاهادی سبزواری در سیر مباحث فلسفی خود در شرح منظومه درباره «حدوث و قدم عالم» با عنایت به ظهور اسماء و صفات و ایجاد اعیان و ماهیات در مرتبه ذات و احدیت، به گونهای حدوث با عنوان «حدوث اسمی» قایل شده است و بهصراحت از مبانی عرفانی در تحلیل فلسفی حدوث اسمی عالم بهره جسته و امام خمینی1 نیز آن را با مبانی عرفانی تبیین و تحلیل کرده است.
ایشان درباره اسم بحثهای فراوانی مطرح کرده که در قلمروی نظریه حدوث اسمی بهخوبی قابل تحلیل و بررسی است و بحث و بررسی همه آنها از توان این مقاله خارج است؛ لذا به مواردی از اطلاق اسم، طبق آنچه در آثار امام خمینی مطرح شده، اشاره خواهیم کرد.
سپس امام خمینی1 میفرماید: اسم عبارت است از جوهر احاطهشده به وسیله اعراض در عالم عین و فیض احدی محاط به تعینات اسمائی، و اینکه گفتهاند اسم، عبارت است از ذات با تجلیای از تجلیاتش، اگر منظورشان ذات از حیث خودش باشد، مورد قبول نیست (همو، 1410ق: 29)؛ زیرا ذات از آن جهت که ذات است، به هیچگونه تعینی متعین نمیشود؛ چراکه اولا، تعینات خالی از شائبه ترکیب نیستند و خداوند از هرگونه شائبه ترکیب مبراست.
برای مبدأ هستی، مرتبه ذات و غیبالغیوب، مرتبه احدیت و مرتبه واحدیت مطرح است که از منظر امام خمینی، این مرتبه، تجلی اسماء و صفات است و خداوند با تجلی در اسم «مبدع»، عالم هستی را ایجاد کرد.