چکیده:
از نظر تاریخی تشیع در مصر، با ورود هواداران علی (ع) به مصر و قیام علیه فرماندار منصوب از جانب عثمان آغاز و در ادامه با قتل خلیفه عثمان که به گونهای با فعالیت¬های شیعیان علی (ع) مرتبط بود؛ نضج گرفت. با شروع حکومت امام علی (ع) و فرستادن عاملان امام به این سرزمین، صفهای شیعیان امام متحدتر و هماهنگتر شده و پس از شهادت امام علی (ع) و مقارن با روی کار آمدن حکومت امویان، به خصوص شخص معاویه و هجمه تبلیغاتی و اقدامات پلیسی وی و دودمان اموی علیه تشیع در این سرزمین، جلوهای ویژه به خود گرفت. مخدوش نمودن چهره امام علی (ع) رشد این مذهب را با نوعی بن بست مواجه کرد.
با روی کار آمدن فاطمیان در مصر مذهب تشیع به اوج نقطه پیشرفت خود رسید و تمامی مظاهر شیعه در این سرزمین آشکار گشت. با فروپاشی فاطمیان به دست ایوبیان، این مذهب در مصر برای مدتها رخ پنهان نمود. اما با این احوال شیعیان در مصر دست از مبارزه بر نداشته و با انجام حرکتهای انقلابی هر چند ناموفق علیه این حکومت سبب طراوت روز افزون و در نهایت بلوغ فکری، سیاسی و اجتماعی تشیع در این سرزمین شدند.
خلاصه ماشینی:
مقریزی مینویسد: «وی در سال 35 قمری با طرفداران و یاران عثمان به مبارزه پرداخته و پس از پیروزی بر آنان حاکم وقت مصر به نام (عقبه بن عامر) را که از سوی خلیفه سوم منصوب شده بود را از مقامش خلع و در ادامه سپاهی را برای مقابله با عثمان راهی مدینه میکند که این سپاه در شورش علیه عثمان و کشتن او نقش داشته است (مقریزی، بیتا: 2/45).
گماردن افرادی مانند قیس بن سعد و نیز متعاقب آن مأموریت محمد بن ابی بکر به اداره این سرزمین که هر دو به ولایت و محبت به امام علی (ع) شهرت داشتند و برای دعوت مردم به پیروی از این خاندان میکوشیدند- یکی از پایهها و عوامل اصلی استقرار تشیع در مصر است.
در ادامه به موقعیت تشیع در دوران خلفای راشدین، حکومتهای بنی امیه و بنیعباس پرداخته و به دنبال آن به شکوفایی شیعه در دوران حکومت فاطمیان اشاره میکنیم و در نهایت به مشکلات و تنگناهای این مذهب در دوره ایوبیان و در پایان به تبیین پیوند مردم مصر با اهل بیت خواهیم پرداخت.
عمروعاص و حاکمان بعدی مصر تلاش بی وقفهای را برای از بین بردن آثار تشیع در این منطقه انجام دادند و در این بود که سب و دشنام به امام علی (ع) در مساجد و منابر به دستور مروان حکم رسمیت یافت.
تشیع با وجود همه مشکلات، حضور خود را در مصر حفظ نمود و شهرهای جنوبی مصر مرکز استقرار شیعیان گردید که هنوز هم بقایای چنین گرایشی در این نقاط در قالب احترام و علاقه آنها به خاندان پیامبر (ص) و برپایی اعیاد و رسوم شیعه در این سرزمین باقی مانده و این آداب و سنن، جزئی از فرهنگ و هویت بومی مصریان گشته است.