چکیده:
از اوایل دورة قاجار، سیاحان بسیاری توانستند اطلاعات کمنظیری دربارة زنان ارائه دهند. زیبایی زنان ایرانی از نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است. بازتاب این زیبایی را در نقاشیهای این دوره بهوفور میبینیم. اما نکتهای که جلب توجه میکند تفاوت فاحش عکسهای بازماندة زنان دورة قاجار با سفرنامهها و نقاشیهای این دوره است. آنچه در این پژوهش مطالعه شده، بررسی صحت سیمای زنان دورة قاجار براساس مدارک تصویری زنان در نگارگری و عکاسی و تطبیق آنها با نگاشتههای سفرنامههاست. گردآوری مطالب در این پژوهش کتابخانهای است و به طریقة تاریخیـ تحلیلی نگاشته شده است. بر این اساس، پرسشهای این مقاله بدین ترتیب است: سیمای ظاهری زنان در نقاشیهای دورة قاجاریه تا چه میزان با سایر مدارک تصویرنگاری از قبیل عکاسی و نوشتههای سیاحان همخوانی دارد؟ و در صورت تفاوت در سیمای ظاهری زنانی که در مدارک یاد شده، چه عامل یا عواملی سبب این موضوع شده است؟ نتیجة بررسیها نشان میدهد که ما شاهد نوعی تفاوت در میان عکسهای برجایمانده با نقاشیهای این دوره هستیم. در دورة قاجار، هنرمند نقاش در ترسیم چهرة زن به آرمانگرایی و عدم شبیهسازی گرایش داشت. میتوان گفت زن در تصویرنگاریهای این دوره، اعم از عکس یا نقاشی، ابزاری در جهت بیان شکوه قدرت و سلطنت است.
خلاصه ماشینی:
شمایل شناسی تصویر زن در دورٔە قاجار با تأکید بر سفرنامه ها، نگارگری ها و عکس های برجای مانده از این دوره محمدابراهیم زارعی ١*، ساره طهماسبی زاده 2 چکیده از اوایل دورة قاجار، سیاحان بسیاری توانستند اطلاعات کم نظیری دربارة زنان ارائه دهنـد.
بر این اساس ، پرسـش هـای ایـن مقالـه بدین ترتیب است : سیمای ظاهری زنان در نقاشی های دورة قاجاریه تا چه میزان با سـایر مـدارک تصـویرنگاری از قبیل عکاسی و نوشته های سیاحان همخوانی دارد؟ و در صورت تفاوت در سیمای ظاهری زنانی که در مدارک یاد شده ، چه عامل یا عواملی سبب این موضوع شده است ؟ نتیجة بررسی ها نشان می دهد که ما شاهد نوعی تفاوت در میان عکس های برجای مانده با نقاشی های این دوره هستیم .
همچنین ، کتاب هایی کـه در رابطـه بـا تـاریخ اجتمـاعی دورة قاجار تألیف شده اند، نظیر کتاب تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریـه ، نوشـتة ویلـس بـه طـور غیراختصاصی به زندگی زنان نیز پرداخته اند [٣٥].
بـا توجـه بـه سـفرنامه هـای دورة قاجـار، سـیما، پوشـاک ، آرایـش و زینت آلات زنان را بررسی می کنیم : سیمای زنان ایرانی توصیف زیبایی زنان ایرانی در سفرنامه های مورد پژوهش یکی از شاخصه هـای مهـم و برجسـتة این آثار است .
تصویر زنان در این گونه آثار در دوره های قبل معمولا پوشش قابل قبـولی دارد، امـا از دوران قاجار به بعد، ضمن به تصویر کشیدن پرده های بزرگ نقاشی ، حجاب به عنوان یک سنت مذهبی و فرهنگی کم رنگ می شود [١٩، ص١١٩] بـه طـوری کـه حتـی در نقـوش مـذهبی مـا زنـان را بی حجاب می بینیم که می توان آن را متأثر از ارتباط با غرب و نقاشی مدرن دانست (تصـویر ٧).