چکیده:
«کهنالگو» نمایهها و تصاویری ازلی از اندیشههای بدوی و کهن است که به واسطة ضمیر ناخودآگاه جمعی بشر در ذهن آدمی انباشته شدهاست. همین انگارهها بخشی از محتویات ضمیر ناخودآگاه فردی را نیز تشکیل میدهند و در این میان، «پیر خردمند» نیز یکی از مهمترین این کهن الگوهاست که میتوان گفت چهرة وی، مظهر دنیای معنوی و روحانی و نمونهای از صورت مثالی پدر در جهان اسفل است که فرد را در شرایط بحرانی و دشوار به سوی رهایی و نیکبختی رهنمون میشود. در این میان، مقامات حمیدی از آثار برجسته در مقامهنویسی پارسی است که در آن، قهرمان داستان هر بار در هر یک از مجالس با چهرهای متفاوت و ناشناس به بیان روایات شگفتانگیز میپردازد تا به این ترتیب، راوی را از تنگناها برهاند و نیازهای وی را با نوعی بزرگمنشی و صفات قهرمانانة مثبت برآورده سازد و آنگاه ناپدید شود. از این رو، با دیگر مقامات که اغلب داستان قلاشان و اوباش است، متفاوت است و حول بازگویی مفاهیم عارفانه و معنوی میپردازد. بر اساس بررسیهای انجامشده به نظر میرسد کهنالگوی «پیر خردمند» در مقامات حمیدی، همواره هدف «وعظ» و «آموزگاری» را پیش رو دارد و به صورتهای گوناگون از جمله «پیر روحانی»، «پیر مسافر» و «جوانمرد خردمند» ظاهر میشود که در واقع، جلوههایی از همان پیر خردمند است.
خلاصه ماشینی:
نقد کهن الگوی «پیر خردمند» در مقامات حمیدی * النازخجسته دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا، تهران ، ایران حسین فقیهی دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا، تهران ، ایران (تاریخ دریافت : ١٣٩٥/٠١/١٧؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٦/٠٧/٢٢) چکیده «کهن الگو» نمایه ها و تصاویری ازلی از اندیشه هـای بـدوی و کهـن اسـت کـه بـه واسـطۀ ضـمیر ناخودآگاه جمعی بشر در ذهن آدمی انباشته شده است .
در این میان ، مقامات حمیدی از آثار برجسته در مقامه نویسـی پارسـی اسـت کـه در آن ، قهرمان داستان هر بار در هـر یـک از مجـالس بـا چهـره ای متفـاوت و ناشـناس بـه بیـان روایـات شگفت انگیـز مـی پـردازد تـا بـه ایـن ترتیـب ، راوی را از تنگناهـا برهانـد و نیازهـای وی را بـا نـوعی بزرگ منشی و صفات قهرمانانۀ مثبت برآورده سازد و آنگاه ناپدید شود.
این اثر از ٢٣ مقامه تشکیل شده است که موضوعات آن عبارتند از: پیری و جوانی، بهار و تابستان ، تصوف ، عشق ، عاشق و معشوق ، مسائل فقهی، سفر، اوصاف شهرهایی چون بلـخ و سمرقند، وعظ ، مناظرات ، علم طب و نجوم ، دوستی و موضوعاتی از همین نوع است کـه قهرمان بی نـام ایـن مقامـات ، در هـر یـک از آن هـا در تنگناهـای روحـی و شـرایط سـخت تصمیم گیری فرامی رسد و سخنان زیبایی را بر زبان می آورد که درست متناسب بـا شـرایط روحی راوی است و وی را شگفت زده می کند؛ چنان که وقتی به سوی وی می رود، ناگهـان اثری از او نمی آید و ناپدید می شود.