چکیده:
از جمله پرسشهای اساسی در موضوع رابطه زبان و واقعیت، پرسش از نقش زبان و میزان تاثیرگذاری آن در توصیف عالم واقع بر اساس رابطه شناخت و واقعیت است. در تبیین نقش مداخلهگرانه زبان در توصیف واقعیت، دو رویکرد کلی وجود دارد. در رویکردهای سنتی بر اساس رئالیسم خام، زبان هیچگونه دخالتی در بازنمایی واقعیت ندارد و تنها ابزار بیان واقعیت است در حالیکه در رویکردهای جدید با توجه به تفاعل ذهن و عین، بر نقش مداخلهگرانه زبان در توصیف واقعیت تاکید میشود. در این مقاله ضمن مرور اجمالی بر رویکردهای رایج تلاش خواهد شد تا دیدگاه ملاصدرا در خصوص پرسش یاد شده، مورد بررسی قرار گیرد. دستاورد این پژوهش نشان خواهد داد که نظریه ملاصدرا در خصوص نقش خلاق نفس در ظهور صورتهای حسی و خیالی میتواند مبنای قابل توجهی در تبیین نقش زبان در بازنمایی واقعیت ایفا کند. علاوه بر این تبیین حکایتهای مختلف زبان از واقعیت واحد، ذاتی بودن معنا و نیز ذاتی بودن صدق برای زبان از مهمترین برآیندهای نظریه ملاصدرا است.
خلاصه ماشینی:
هر چند در این سه دیدگاه رابطۀ دوسویه میان زبان و واقعیت بر مبنای مطالعات زبانشناختی و تمرکز بر مقولاتی مانند ساختار دستوری زبان، نحوۀ به کارگیری استعارات در یک زبان و نیز تفاوتهایی که در نظامهای زبانی در توجه به بُعد خاصی از یک پدیده مشهود است، مورد بررسی قرار گرفته است اما از منظر معرفتشناختی، تفاعل ذهن و عین در شکلدهی به واقعیت، مبنایی قابل توجه برای تاثیر ذهن و به تبع آن زبان در بازنمایی واقعیت است.
به عنوان نمونه در حوزۀ زبان علم، رویکردهایی که بر مبنای رئالیسم انتقادی، کیفیت حکایت مفاهیم علمی از واقعیت را بیان میکنند، متأثر از این دیدگاه هستند، زیرا از یک سو به وجود واقعی پدیدارهای مستقل از ذهن انسان باور داشته و از سوی دیگر به نقش خلاقیت ذهن انسان در آفرینش نظریههای علمی توجه دارد (باربور، 1362: 208).
بر مبنای دیدگاه خاص ملاصدرا در مسئلۀ ادراک حسی و خیالی، ذهن و یا نفس انسان عامل ظهور و به تعبیر دیگر انکشاف واقعیت است و به همین جهت نیز ظهور واقعیت، تابع اذهان و نفوس انسانی میگردد.
تبیین رابطۀ زبان و واقعیت بر مبنای تفاعل ذهن و عین در حکمت متعالیه با توجه به اینکه در نظریۀ ملاصدرا ظهور واقعیت برای نفوس انسانی در تفاعل میان نفس و عالم خارج و به تعبیر دیگر ذهن و عین آشکار و منکشف میگردد، بنابراین تبیین نقش زبان در بازنمایی واقعیت نیز تحتتأثیر این نظریه خواهد بود.