چکیده:
گفتمان، نقدی ادبی است که به خوانش متون در تاویلهای مختلف میپردازد و هدفش از یک سو، بیان زیباییها، تصویرگریها و تاثیر بر خواننده و میزان نوآوری و خلاقیت متن میباشد؛ و از سوی دیگر، متون ادبی به واسطهی چند لایهبودنش، با تاویلها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع مشارکین است. به همین سبب، باید با مقیاسهای اقناعی، فنون گفتمان، چگونگی تبلور و شکلبندی معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل بافت متنی(درون-زبانی) و بافت موقعیتی(بیرونزبانی) نظیر بافتهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از چگونگی تکوین معنا و ابزارهای آن استفاده کند.<br /> خطبهی امام سجاد(ع) پس از واقعهی عاشورا و در زمانی که کوفیان تحت تاثیر خطبهی حضرت زینب(س) و حضرت امکلثوم(س) گریان و پشیمان بودند، ایراد گردید و قیامهای بعدی مثل قیام توابین و قیام مختار را پایهریزی کرد. این مقاله نشان میدهد که گفتمان خطابهی ایشان(ع) از دیدگاه بافت متنی سرشار از ویژگیهای بینظیر ادبی، بلاغی و خطابی است. بهکارگیری الفاظ و مفاهیم رایج، استفاده از فنون مختلف اقناع همچون سوگند، تاکید، تکرار، انذار و ترغیب، بهکارگیری هنر معانی، بیان و بدیع و نیز تناسب و همراهی بافتهای ساختاری و متنی با بافتهای موقعیتی تاثیر خطبه را چندین برابر کرده است. در این مقاله، ضمن اثبات شناخت بالای خطیب، با ویژگیهای تاثیرگذار خطبه، به تجزیه و تحلیل ساختارها و بافت متنی و موقعیتی آن می پردازیم.
خلاصه ماشینی:
comتاریخ دریافت: 22/08/1395 تاریخ پذیرش: 07/10/1395 چکیده گفتمان، نقدی ادبی است که به خوانش متون در تأویلهای مختلف میپردازد و هدفش از یک سو، بیان زیباییها، تصویرگریها و تأثیر بر خواننده میباشد؛ و از سوی دیگر، متون ادبی به واسطۀ چند لایهبودنش، با تأویلها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است؛ ازاینرو، باید با مقیاسهای اقناعی، فنون گفتمان، چگونگی تبلور و شکلبندی معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل بافت متنی (درونزبانی) و بافت موقعیتی (بیرونزبانی) آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از چگونگی تکوین معنا و ابزارهای آن استفاده کند.
» در کلام حضرت(ع) از جهت ظاهری خبریه است؛ اما در واقع، از معنای اصلی خود خارج شده و در معنای انشائیه به کار رفته است و هدف از بیان آن، آماده کردن فضای لازم فردی و اجتماعی جهت توبیخ و سرزنش بیشتر است؛ چرا که ایشان(ع) بر طبق ظاهر واژگان، برای قاتلان امام حسین(ع) دعا میکنند و مخاطبان با شنیدن این دعا، تصور رهایی از هلاکت را در ذهن خود میپرورانند.
از آنجا که هر متنی در شرایطی خاص تولید میشود و رنگ ماتن خود را به خود میگیرد، این کلام کوفیان مبنی بر اطاعت محض از امام سجاد(ع) نیز با روحیۀ آنان سازگاری دارد و در همین فضا تولید شده است؛ چرا که تحلیل گفتمان از بدو پیدایش همواره در صدد بوده است تا نشان دهد که هیچ متن یا گفتار و نوشتاری بی طرف نیست؛ بلکه به موقعیتی خاص وابسته است .