چکیده:
دانشهایی که از طریق اصحاب حضرت علی7 به طبقات بعدی منتقل شده، سرمایه ارزشمند اسلامی است. در این پژوهش اصل وجود نگاشتههای اصحاب امام علی، شکل، کیفیت، حدود و محتوای آنها و نیز نوع کاربرد و سودمندی آنها برای عصر حاضر بررسی شده است. نیز تبیین شده که «مصحف فاطمه» مجموعهای نوشتاری به نگارش حضرت علی است که به عنوان یکی از میراثهای امامت و بدون نشر عام بوده است. همچنین «کتاب میثم تمار» به فرض وجود، استنساخی از «کتاب علی» یا مجموعه نوشتاری از روایات بوده است و اثری از حارث بن عبدالله اعور به دست ما نرسیده است. «مقتلالحسین» اصبغ بن نباته شفاهی بوده و کتاب ربیعة بن سمیع نوشتاری در کیفیت جمع آوری مالیات بوده و منسوب به امام علی است و نسبت آن به ربیعه درست نیست. وجود کتاب «تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین فی حروبه» ثابت نیست، احتمال دارد نقلی شفاهی بوده که بعدها به صورت نوشتار درآمده است.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله با بررسی آثار هر یک از اصحاب و نزدیکان حضرت علی(علیه السلام) که کتاب یا نوشتاری به ایشان منسوب است و کاوش در فهارس، رجال و مصادر روایی، اصل وجود چنان نوشتارهایی، کیفیت و محتوای آن و بیان نوع کاربرد آن، مورد بررسی قرار میگیرد.
مهمترین روایت درباره مصحف فاطمه( روایتی است که در کتاب «الکافی» به نقل از ابوعبیده از امام صادق(علیه السلام) آمده است که طبق آن، بعد از وفات پیامبر (صلی الله علیه وآله) جبرئیل(علیه السلام) نزد فاطمه( میآمد و به ایشان تسلیت میگفت و خبرهایی از پدرشان و آینده فرزندانشان میداد و حضرت علی(علیه السلام) گفتههای او را مینوشت (کلینی، الكافی، 1407: 1/ 241).
در این روایت از کتاب علی(علیه السلام) یاد میشود و از آنجا که دو کتاب منسوب به حضرت بوده، یکی کتابی است مشهور که گاه به علی(علیه السلام) و گاه به ابورافع و پسرش عبیدالله نسبت داده میشده و دیگری کتابی است که تنها نزد ائمه: موجود بوده است؛ لذا باید گفت به احتمال قوی مراد از «کتاب علی» همان کتاب اختصاصی اهل بیت(علیهم السلام) است که حضرت باقر(علیه السلام) از وجود روایت در آن خبر میدهد.
نجاشی در طریقی به کتاب «السنن» نام او را آورده[5]، اما روشن نیست که مراد وی چه بوده است؟ یک احتمال ضعیف این است که حارث کتاب را از کلمات امیرمؤمنان(علیه السلام) جمعآوری نموده باشد.
حجم بالای این نقلها برخی از نویسندگان متأخر را بر این فرض متمایل ساخته که میباید در قرنهای نخستین دفتری از احادیث منسوب به اصبغ مشابه کتاب حارث اعور، مشتمل بر روایات او از امام علی(علیه السلام) یا درباره آن حضرت وجود میداشته است» (مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین، 1383: 93).