چکیده:
مخاطب هر اثر هنری میل به دریافت معنای آن دارد و شناخت دقیق یک اثر یا یک تصویر جهت دریافت معنا و محتوای آن، نیاز به خوانش و حتی تفسیر دارد و شمایلنگاری در اصل سعی در بیان معنای تصویر دارد. در هنرهای تجسمی نماد یک تصویر، یک گیاه، یک حیوان و یا یک علامت است که معنای عمیقتری از آنچه دیده میشود دارد. اغلب برای ما دریافت معنا و تفسیر نمادهای سدههای گذشته کار آسانی نیست. گاهی نمادها اشاره به یک واقعه و یا داستان دارند و گروهی از نمادها جایگزین شخصیتها و افراد خاصیاند. در اینراستا بنای قرهکلیسا از مهمترین و پر نقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که در شمالشرقی شهرستان چالدران قرار گرفته است. سراسر نمای دیوارهای شمالی و جنوبی این کلیسا و همچنین برج ناقوس آن دارای حجاریهای منحصربهفرد و بینظیری است. نقوش حجاریشده این بنای تاریخی را میتوان به 5 دسته ازجمله: نقوش انسانی، نقوش جانوری، نقوش گیاهی، نقوش هندسی و نقوش اسطورهای تقسیمبندی کرد. این نقوش با ظرافت، تناسب و زیبایی بینظیری توسط استادکاران هنرمند و باتجربهای حجاری گردیدهاند و نگاه تجریدی- تزئینی خلاق هنرمند به بهترین شکل در همه نقوش نمود یافته و هر نقش، نماد و نشان خاصی است. در میان نگارههای قرهکلیسا، نقش جانوران بیشتر از دیگر نقوش مورد توجه بوده که هم بهدلیل تنوع گونههای جانوران در محیط اطراف و هم نمادینه بودن بسیاری از حیوانات چون شیر، قوچ، گاو، اسب و... است. این نقوش صرفا جنبه تزئینی ندارند و معانی و مفاهیم عالیتری ارائه میکنند و بهخاطر برخورداری از جنبههای نمادین، یکی از متنوعترین جلوههای نمادگرایی هستند. در این مقاله سعی شده است نقوش جانوری این بنای تاریخی معرفی و تفسیر گردد.
خلاصه ماشینی:
مقدمه برخی آثار باستانی حامل ارزشها و پیامهای نهادینهای هستند که براساس باورها و اعتقادات بشر کهن، در قالب آثار هنری و در تار و پود نقشهای آنها تجسم یافتهاند و برای درک معنای این نقوش کهن، نیاز به شناخت مؤلفههای نمادینی است که زمانی چون زبان کلامی، معنایی مشخص در فرهنگهای کهن داشتند و بهنوعی بازنمودی از باورهای اسطورهای بودند (رفیعفر و ملک، 1392: 7).
نقوش بهکاررفته در آثار هنری ایران از دیرباز تا امروز همواره علاوهبر برخورداری از جنبۀ تزئینی و زیباشناختی، معانی نمادین را نیز در خود گنجانده است (صباغپور و شایستهفر، 1388: 31).
یکی از مهمترین نقوشی که همواره در ایران مورد توجه بوده و حتی با تغییر آیین نیز استفاده از آن ادامه یافته، آرایههای جانوری است که در غالب هنرهای مختلف مصور گردیده است (مرتضایی و صداقتیزاده، 1391: 47).
نام کلیسای تادئوس مقدس بهطور متناوب در آثار و کتابهای مختلف و بهویژه کتابهای مجامع مذهبی ارامنه آمده (کلیساهای تاریخی ایران) و در برخی منابع از قرهکلیسا بهعنوان نخستین بنا در جهان مسیحیت یاد شده است (سپهرفر ، 1395: 4).
شتر: در ردیف سوم نگارههای قرهکلیسا، شتری زینشده بهصورت نیمرخ و نشسته نقش شده است (تصویر 7).
نقش این جانوران بهصورت طبیعی ارائه شده و از روی شاخهای بلند و شاخهشاخه و همچنین سمهای آنها قابلتشخیص است.
در این تصویر نقش دو کبوتر مشاهده میشود که یکی از آنها با حالتی واقعگرایانه و بهصورت نیمرخ و ایستاده ارائه شده و پر و دم آن با ایجاد خراش و خطوطی برروی سنگ ترسیم شده است.