چکیده:
هدف پژوهش حاضر تحلیل تطبیقی ماهیت و قلمرو مسئولیت آدمی از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل است. جهت نیل به هدف مذکور، روش تحلیل مفهومی و تحلیل تطبیقی به کار گرفتهشده است. با این توضیح که نخست با بهکارگیری روش تحلیل مفهومی، ماهیت مسئولیت انسان با در نظر گرفتن چیستی انسان و آزادی و انتخاب وی در هر دو دیدگاه مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت شباهتها و تفاوتهای این دو دیدگاه بهصورت تطبیقی تحلیل شد. این تطبیق از چهار منظر خاستگاه مسئولیت و معیار مسئولیت (ماهیت مسئولیت)، مسئولیت مطلق /مقید و مسئولیت فردی/اجتماعی (قلمرو مسئولیت) صورت گرفته است. باوجوداین که مسئولیت انسان در برابر اعمال خویش در هر دو دیدگاه مهم تلقی شده و مورد تاکید است، ماهیت و قلمرو آن در این دو دیدگاه تفاوتهایی دارد. نخست این که باوجود شباهت اولیه دو دیدگاه در خاستگاه مسئولیت، با نظر به مفهوم وانهادگی/ نهادگی از یکدیگر متمایز میشوند. دوم این که این دو دیدگاه با توجه به دو جنبهی عینی/ذهنی و مطلق/ نسبی در معیار مسئولیت ماهیتی متفاوت پیدا میکنند. مطلق/ مقید بودن قلمرو مسئولیت بهعنوان سومین مولفه، این دو دیدگاه را تا حدی به هم نزدیک کرده است و در نهایت مسئولیت فردی/اجتماعی در قبال اعمال از منظری دیگر به بررسی تطبیقی قلمرو مسئولیت آدمی در این دو دیدگاه پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
ماهیت و قلمرو مسئولیت انسان از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل<FootNote No="253" Text=" تاریخ دریافت مقاله: 2/03/1396 تاریخ پذیرش: 30/06/1396"/> سعید آزادمنش<FootNote No="254" Text=" دانشجوی دکترا دانشگاه تهران و عضو انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (نویسنده مسئول)؛ Azadmanesh263@yahoo.
واژگان کلیدی: تحلیل تطبیقی، مسئولیت، اراده، آزادی، عمل، انسان، سارتر، رویکرد اسلامی عمل مقدمه یکی از جنبههای اصلی وجود انسان که انسانیت وی قائم به آن است، آزادی و اختیار انسان و مسئولیتی است که از آن نشأت میگیرد؛ بدین معنی که آدمی مسئول اعمال ارادی خویش است.
حال با نظر به آنچه بیان شد، نخست به بیان تفسیر سارتر از مسئولیت آدمی و حدومرزهای آن و سپس مداقه در این مفهوم از منظر رویکرد اسلامی عمل میپردازیم و در نهایت بررسی تطبیقی این دو دیدگاه مدنظر قرار خواهد گرفت.
در نتیجه میتوان گفت که مسئولیت ازنظر سارتر بدین معنا است که انسان با وجود وانهادگی در این جهان و داشتن دلهره، خود را فریب نمیدهد و با در نظر گرفتن نوع انسانی و جامعه، دست به انتخاب میزند و مسئولیت انتخاب خویش را نیز برعهده میگیرد.
در رویکرد اسلامی عمل نیز انسان با توجه به ویژگیها و ماهیت اولیه خویش آزاد است و این توانایی را دارد که اقدام به عمل کند و ازآن جاییکه اعمال فرد دارای مبادی مشخصی است که منتسب به خود فرد است (باقری، 1382، ص260)، این اعمال برای او مسئولیت ایجاد میکند.