چکیده:
سیستم مدیریت منابع آب در کشور بیشتر بهدنبال حل مسئلة کمبود آب از طریق مسائل فنی- مهندسی، انتقال آب، سدسازی و طرحهای سازهای است در حالی که مشکل اصلی منابع آب در کشور، به وجود حکمرانی بد و نامطلوب و سیستم مدیریتی ناکارآمد مربوط میشود. ترتیبات نهادی نامناسب، مدیریت ازهمگسسته، نبود شفافیت و عدم مشارکت ذینفعان در مدیریت از جمله ویژگیهای نظام حکمرانی فعلی منابع آب در کشور است. هدف از مطالعة حاضر، تدوین الگوی ترتیبات نهادی در مدیریت یکپارچة منابع آب در سطح کلان میباشد. به این منظور، با استفاده از روش تحلیلی دادهبنیاد و مصاحبه با استادان، کارشناسان و صاحبنظران و انجام تحلیلهای مربوط، الگوی نهایی ترتیبات نهادی همراه با جزئیات آن برای حکمرانی مطلوبتر منابع آب تدوین شد. از مهمترین نتایج و پیشنهادهای این الگو میتوان به تدوین چیدمان نهادی مناسب، یکپارچهسازی مدیریت در سطح کلان، واگذاری مدیریت به مردم در سطح حوضة آبریز، افزایش شفافیت و پاسخگویی، مشارکت ذینفعان در نظارت و اجرا، شیوههای جدید آبیاری و کشت، توجه بیشتر به اقدامات آبخیزداری و پخش سیلاب، انجام آمایش سرزمین و تعیین الگوی کشت متناسب با شرایط هر منطقه اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
ترتیبات نهادی ناکارآمد و حکمرانی نامطلوب (١٦ و ١٨)، موقعیت جغرافیایی کشور، واقع شدن بیشتر سطح کشور در منطقه خشک و نیمه خشک (١٥)، خشکسالی های پی درپی (٣ و ٢٠)، بهرهوری پایین آب در بخش کشاورزی (١٠ و ٢٠)، فرهنگ نادرست مصرف (٢٠)، عدم وجود نظام حقوقی شفاف و کارآمد (١٣)، عدم مشارکت ذینفعان و مردم (٦)، قدیمی و فرسوده بودن سیستم توزیع آب، تلفات آب (٦) در این حوزه و اعمال سیاست های نادرست از جمله علت های وقوع مشکلات مدیریتی و به تبع آن بحران مدیریت منابع آب در برخی نقاط کشور بوده است .
پرسش های اساسی مصاحبه شامل موارد زیر بود: u با توجه به تجربیات سایر کشورها، ویژگی الگوی ترتیبات نهادی برای مدیریت یکپارچه منابع آب زیرزمینی باید چگونه باشد؟ u راهکارهای افزایش مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب چیست ؟ به چه قوانین ، الزامات یا سیاست هایی احتیاج دارد؟ u آیا شیوه مدیریت فعلی منابع آب در کشور و در منطقه مورد مطالعه صحیح است ؟ u بخش کشاورزی چه نقشی می تواند در کاهش مصرف منابع آب در ایران ایفا کند؟ u دستورکار مناسب برای هدایت بخش کشاورزی به سمت استفاده پایدار از منابع آب چیست ؟ u چه راهکارهای مناسب و عملیاتی برای اجرای الگوی مدیریت صحیح منابع آب در بخش کشاورزی، به ویژه در رابطه با حکمرانی آب، مشارکت جمعی و ترتیبات نهادی مؤثر وجود دارد؟ امروزه در بخش کشاورزی در سطح دنیا، چه راهحل ها و رهیافت هایی برای مدیریت صحیح منابع و افزایش راندمان و کاهش مصرف آب به کار گرفته می شوند؟ به منظور تأیید پایایی دادهها، از روش پیشنهادی بو هانسن (٧) یعنی یادداشت نکات کلیدی، برقراری تعامل با افراد تحت شرایط عادی (شروع مصاحبه با پرسش های ساده و کلی و پیش رفتن به سمت جزئیات و سؤالات اساسی تحقیق به منظور خارج کردن شرایط از حالت رسمی به حالت عادی و دوستانه و غیر رسمی )، پرهیز از سوگیری در مصاحبه و تفسیر یادداشت ها و نیز سه وجهی سازی بهره گرفته شد.