چکیده:
اعتقاد به وجود دوازده خلیفه به عنوان جانشینان پیامبر؟ص؟ و رهبران امّت اسلامی، پس از آن حضرت، جزء اصولی است که پیروان همه مذاهب اسلامی، اعم از شیعه و اهلسنت، بر آن اتّفاقنظر دارند.
این اصل مهم اعتقادی، نشات گرفته از روایات متواتری است که محدّثان و دیگر عالمان مذاهب اسلامی به نقل از رسول خدا؟ص؟ در منابع معتبر دینی و مذهبی خود ثبت کردهاند. دوازده امامی بودن شیعه امری است روشن، چون نام پیروان این مذهب «شیعه امامی اثناعشری» است. این اعتقاد در میان دانشمندان اهلسنّت نیز مسئلهای ریشهدار است، چنانکه عالمان اهلسنّت، اعم از عالمانی که قبل از پیدایش و رسمیت یافتن مذاهب چهارگانه فعلی میزیستهاند، و عالمانی که از یکی از مذاهب چهارگانه حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی پیروی میکردهاند، این روایات را با اسناد صحیح و به نشانه قبول در آثار خود ثبت کردهاند.
هر چند در مقام عمل تنها مذهبی که به این روایات پایبند میباشد مذهب شیعه امامیه است، و پیروان دیگر مذاهب اسلامی در عین حال که در مقام اعتقاد و نظر، این اصل را پذیرفته، و شماری از روایات خلفای اثناعشر را دهها سال زودتر از محدّثان شیعه امامیه در آثار خود ثبت کردهاند، امّا
در مقام عمل خود را به این اصل ملتزم ندانستهاند.
آن دسته از عالمان اهلسنّت که روایات اثناعشر را توجیه کردهاند نیز کوشیدهاند تا مصادیقی غیر از آنچه شیعه به آن معتقد است برای روایات ارائه دهند، اما این اختلاف مصداقی، زیانی به اعتبار این اصل مشترک وارد نمیسازد.
به باور ما در متن روایات اثناعشر ویژگیهایی وجود دارد که دیدگاه عالمان شیعه را تایید و نظر دانشمندان اهلسنّت را ردّ میکند.
خلاصه ماشینی:
مسلم بن حجاج قشیری از جابر بن سمره نقل کرده است: از رسول خدا؟ص؟ شنیدم که فرمود: لا یزال الدین قائماً حتّی تقوم الساعة أو یکون علیکم اثناعشر خلیفة کلّهم من قریش (قشیری، 1398ق: کتاب اماره باب 1)؛ همواره دین خدا استوار و پابرجاست تا آنکه قیامت به پا شود، یا دوازده نفر خلیفه برای شما وجود داشته باشند که همۀ آنان از قریشاند.
ابی جحیفة وی از حضرت رسول ؟ص؟ نقل کرده است که فرمود: لا یزال امر امّتی صالحاً حتّی یمضی اثناعشر خلیفة، کلّهم من قریش (حاکم نیشابوری، بیتا: ج3، 618؛ بیتا: التاریخ الکبیر: ج 8، 411؛ طبرانی، 1404ق: ج 22، 120؛ ابن حجر عسقلانی، بیتا: ج 13، 211؛ هیثمی، 1414ق: ج5، 345)؛ همواره امر خلافت در میان امتم به نحو شایستهای ادامه دارد، تا آنکه دوران خلافت دوازده نفر خلیفه سپری شود که همۀ آنان از قریش اند.
سلیمان قندوزی حنفی (م1270ق)، وی روایات اثناعشر را از طریق ابن مسعود، جابربن سمره، و شمار دیگری از صحابه به طور گسترده نقل کره و معتقد است فراز پایان حدیث «کلّهم من قریش» نبوده بلکه «کلّهم من بنیهاشم» بوده است، و با صراحت تمام امامان اهلبیت پیامبر؟ص؟ را مصداق این روایت میداند، و معتقد است مقصود رسول خدا؟ص؟ از این روایات علی؟ع؟ ویازده نفر از فرزندان آن حضرت میباشند.
جلالالدین سیوطی (م911ق)، وی نیز حدیث مورد نظر را از طریق ابن مسعود و جابربن سمره از رسول خدا؟ص؟ نقل کرده، و امام مهدی موعود4 را جزء خلفای دوازدهگانه پیامبر؟ص؟ دانسته است.