چکیده:
هنر ایران اسلامی یکی از شاخص ترین و بارزترین نمونه های هنر اسلامی محسوب می شود. اولین و مهمترین محل بروز و نمود هنر ایرانی- اسلامی، معماری است. مساجد به عنوان یکی از مکانهایی که همواره نمود مذهبی اسلام و به ویژه ایرانیان بوده مطرح می باشد. در این میان به دلیل ارزش و اعتبار مساجد و مذهب در ایران همواره آراستن مساجد یکی از دغدغه های مهم هنرمندان و مردم بوده است. مسجد جامع ارومیه و محراب زیبای آن همانند بیشتر مساجد جامع در سرتاسر ایران از جمله یکی از شاهکارهای معماری ایرانی–اسلامی می باشد. در این تحقیق بر آن هستیم تا به معرفی این مسجد و تزئینات به کار رفته در معماری آن بویژه محراب آن بپردازیم. این پژوهش در پی پاسخ به این سئوال اساسی می باشد که کدامین ویژگیها و تزئینات در محراب مسجد جامع ارومیه به کار رفته است. با توجه به بررسی های انجام گرفته می توان گفت مسجد جامع ارومیه را می توان از بناهای دوره سلجوقی دانست. از جمله عناصر سازنده این بنا می توان به شبستان گنبد دارقدیمی، محراب موجود در داخل شبستان گنبد دار و سایر بخشها اشاره کرد. این مسجد محراب زیبای گچبری دارد که جزء قدیمی ترین، پرکار ترین و بزرگترین محراب های گچبری ایلخانی بوده است. محراب مسجد در زمان ایلخانان ساخته شده و در ضلع جنوبی شبستان قرار گرفته است. با توجه به محراب زیبای این مسجد و تزئینات به کار رفته در آن از جمله، نوع خط، تزئینات خط و تاریخهای ذکر شده در برخی از تزئینات و کتیبه ها می توان به سیر تاریخی مسجد پی برد. محراب مسجد جامع ارومیه با عنصر گچ و نقوش و عناصر سنتی چون اسلیمی، ختایی وکتیبه تزئین یافته است.
خلاصه ماشینی:
معماري، مسجد جامع اروميه، محراب، گچبری، تزئينات 1- اهداف - شناخت و معرفی یکی از هنرهای اسلامی (مساجد بزرگ اسلامی – ایران )دوران ایلخانان مغول - شناخت تزئینات وابسته به معماری اسلامی و کاربرد آنها در محراب مسجد جامع ارومیه 2- سوالات - ویژگیها و عناصر سازنده مساجد ایران کدام موارد هستند؟ - مسجد جامع ارومیه دارای چه ویژگیهایی بوده و تزئینات محراب آن شامل چه مواردی می شود؟ 3- مقدمه آموزه های دین مبین اسلام در سرزمینهای مختلف اسلامی و به ویژه ایران اسلامی در قالبهای مختلف بروز و نموده یافته که برخاسته از اعتقادات عمیق قلبی هنرمندان مسلمان بوده است.
از همان آغاز نقش نمادین آن از سوی مسلمین دریافته شده و این نقش سهم خود را در خلق شاخصهای بصری مناسبی برای این بنا باز کرد که از آن میان می توان به شاخص هایی نظیر گنبد، مناره و منبر اشاره نمود" (بلخاری،1388 ،ص116) از جمله عناصر می توان به محراب/ مناره1/ منبر2/ گنبد3/ ایوان4 در مساجد ایرانی به دلیل ارزش و اعتبار نهادن به این جایگاه مقدس همواره تزئینات گیاهی زینت بخش بخشهای مختلف مساجد بوده است.
در مورد تاریخ دقیق ساخت بنای مسجد جامع ارومیه و به ویژه محراب آن می توان گفت: مجموعه ي بناي كنوني مسجد با بخشهاي مختلف قديمي و جديد، به مرور زمان در اطراف هسته ي اوليه ي بنا – شبستان گنبد دار- ساخته شده است كه با توجه به مدارك و شواهد به نظر مي رسد كه بناي اوليه ي آن مربوط به دوره ي سلجوقي باشد.
(آجورلو،1389، ص6) 12- بررسی تزئینات و نقشمایه های مورد استفاده در محراب مسجد جامع ارومیه "در دوره اسلامی با توجه به منع شرعی صورتگری، هنرمندان مسلمان زیباترین نقوش انتزاعی را جهت تزئین بناهای مذهبی پدید آوردند.