چکیده:
برنامه «همکاری اقتصادی منطقهای آسیای مرکزی» موسوم به کارک یک گردهمآیی منطقهای با حضور 11 کشور از آسیای مرکزی، جنوب آسیا، قفقاز جنوبی و چین است که در سال 2001 از سوی بانک توسعه آسیایی تاسیس شد و دستاوردهای قابل ملاحظهای را در همکاری اقتصادی منطقهای بهویژه در چهار حیطه دارای اولویت «حمل ونقل، انرژی، تسهیل تجارت و خطمشی تجاری» به ثبت رسانده است. کارک از طریق برنامه کار انرژی در صدد است با تدوین راهبردها و طرحهایی در زمینه مشارکت آسیای مرکزی-جنوب آسیا و درون آسیای مرکزی، امنیت انرژی منطقه را ارتقا بخشد. با اینهمه، کارک برای نیل به این هدف با چالشهایی مواجه است که بخش عمدهای از آنها به خود این ابتکار بازمیگردد. مقاله حاضر نیز درپی یافتن پاسخی برای این پرسش است که «آیا برنامه کار انرژی کارک، ظرفیت ارتقای امنیت انرژی در آسیای مرکزی را دارد و چرا؟» فرضیه آغازین مقاله این بوده است که «کارک، اگرچه مهمترین ابتکار منطقهای برای توسعه سطح امنیت انرژی در آسیای مرکزی محسوب میشود، اما به دلایلی همچون در اولویت قراردادن طرحهای دوجانبه/چندجانبه درعوض طرحهای منطقهای همهجانبه؛ تمرکز بر سودآوری برای سرمایهگذاران بهجای انتقال فناوری به درون منطقه؛ و عدم تثبیت بهمثابه موجودیتی حقیقتا منطقهای و مستقر در منطقه آسیای مرکزی از ظرفیت بالایی برای ارتقای امنیت انرژی در آسیای مرکزی برخوردار نیست». یافته های مقاله نیز که به شیوه توصیفی-تحلیلی و با روش اسنادی-کتابخانه ای انجام پذیرفته است، نشان از صدق این فرضیه دارد.
خلاصه ماشینی:
٢ ابتکار کارک ٢٠٢٠ با شعار «همسايگان خوب ، شرکاي خوب و چشم انـدازهاي خـوب » براساس اين ايده شکل گرفته است که همکاري منطقه اي در بخش انرژي به عرضه پايا، امـن و باثبات منابع انرژي مي انجامد و انتظار مي رود که تحقق اهداف اين برنامه منجـر بـه رشـد و توسعه اقتصادي جمهوري هاي آسياي مرکزي و کشورهاي هم جوار آن به ويژه در جنوب آسـيا شود (٢٠١١:١٣ ,CAREC).
در اين راستا پرسشي که مطرح مي شود اين است که «آيا برنامه کار انرژي کارک ظرفيت ارتقاي امنيت انرژي در آسياي مرکزي را دارد و چرا؟» پاسخ اوليه (فرضيه ) مقاله اين است که «کارک اگرچه مهم ترين ابتکـار منطقـه اي بـراي توسعه سطح امنيت انرژي در آسياي مرکزي محـسوب مـي شـود امـا بـه دلايلـي همچـون در اولويت قراردادن طرح هاي دوجانبه /چندجانبه درعوض طرح هاي منطقه اي همه جانبه ؛ تمرکـز بر سودآوري براي سرمايه گذاران به جاي انتقال فناوري به درون منطقه ؛ و عدم تثبيت به مثابـه 1.
نخستين برنامه کار انرژي کارک که به طور ويـژه بـراي دوره ٢٠١٣-٢٠١٥ طـرح ريـزي شده بود تا گام هاي محکمي به سمت نايل آمدن به اين اهداف بردارد، شامل ٦ مؤلفه است که عناصر راهبردي و اولويت هاي موضوعي تعيين شده از سوي کشورهاي عضو کـارک را معرفـي مي کند (١١-٢٠١٢:٧ ,EWP): ١) توسعه دالان انرژي آسياي مرکزي -جنوب آسيا با خط انتقـال بـرق کاسـا-١٠٠٠ و طرح خط لوله تاپي .
CAREC (2008), “Strategy for Regional Cooperation in the Energy Sector of CAREC Countries”, The Central Asia Regional Economic Cooperation, Available at: https://www.