چکیده:
احمد محمود از رماننویسان بزرگ معاصر ایران است که در کارنامة ادبی و نویسندگی وی جدا از چند مجموعه داستان کوتاه، پنج رمان شاخص وجود دارد. توجّه به عنصر خانواده و شخصیّتهای افراد جامعه بخش عمدهای از شخصیّتهای رمانهای این نویسندة چیرهدست را تشکیل میدهد. تبحّر احمد محمود در آفرینش فضا و شخصیّتهای رمان، موجب شده خانوادههای متعدّد و اقشار گوناگون جامعه به شکلی قوی و جاندار توصیف شوند. این نویسنده در آثار خود کوشیده است، درضمن روایت وقایع به سبک واقعگرایانه انتقادی، اوضاعتلخ خانوادههای ایرانی را در آن روزگار به خوبی تصویر کند. نگارنده کوشیده است تا سیمای خانواده و انواع آن را براساس یکی از آثار احمد محمود به نام «زمین سوخته» مورد بررسی و واکاوی قرار دهد. از این رو در این مقاله سعی شده است به روش درون متنی و تحلیل محتوا، سیمای خانواده در ادبیّات جنگ با تکیه بر رمان زمین سوختة احمد محمود مورد بررسی قرار گیرد. نتیجه این تحقیق نشان میدهد خانوادهها و اشخاص مطرح در داستان زمین سوخته به لحاظ روانی در سه گروه سفید و خاکستری و سیاه و به لحاظ لایهبندی اجتماعی در دو گروه متوسّط و فرودست جامعه، قرار میگیرند.
خلاصه ماشینی:
از اين رو در اين مقاله سعي شده است به روش درون متني و تحليل محتوا، سيماي خانواده در ادبيّات جنگ با تكيه بر رمان زمين سوختة احمد محمود مورد بررسي قرار گيرد.
نكتۀ حايز اهمّيّت در مورد تجلّي عنصر خانواده و شخصيّتهاي افراد جامعه در آثار اين نويسنده، بويژه زمين سوخته، آن است كه اكثر خانوادهها و اشخاص داستانهاي احمد محمود، در محروميّت زندگي ميكنند، بزرگ ميشوند و رنج ميبرند.
اين شخص از آغاز داستان تا پايان آن با دلسوزيي ستودني و احساس مسؤوليّت وصفناپذير، خود را وقف رمان «زمين سوخته» در 344 صفحه، گزارش گونهاي است از آنچه در سه ماهۀ اوّل جنگ ايران و عراق، بر شهر اهواز و مردم آن گذشته است.
در مورد اشخاص گروه خاكستري، بايد اشاره كرد، غالب خانوادهها و شخصيّتهاي داستان، جزو اين دسته محسوب ميشوند، حتّي خانوادۀ پرجمعيّت راوي و خود راوي و طرز برخورد و رفتارشان با وقايع جنگ به گونهاي است كه در ذهن مخاطب به رنگ خاكستري ترسيم ميشوند.
نويسندة رمان «زمين سوخته» برخي از خانوادهها را آشكارا با نام و نشان زنان خانواده معرّفي مينمايد؛ نظير خانوادة ننه باران و اممصدق، اين زنان در داستان شناسنامهاي روشن دارند و از طبقۀ محروم و فرودست جامعه هستند.
نكتۀ حائز اهمّيّت در آثار احمد محمود، از جمله رمان زمين سوختۀ او حضور خانوادههاي پايين و فرودست جامعه است؛ گويي نويسنده با رفتار و كردار و خواستهها و آرزوهاي افراد آشنايي دقيق دارد كه تا اين حدّ با آدمها و شخصيّتهاي اين طبقه همدلي و همراهي ميكند.