چکیده:
یکی از زیر مجموعههای حکمت عملی، مبانی کشورداری (سیاست مدن) است. در کتب مهمّ علم اخلاق از جمله اخلاق ناصری، در مورد تدبیر کشورداری و ضرورت برپایی حکومت بر اساس عدل و داد، محبّت پادشاه نسبت به زیر دستان، خردورزی، امنیت کشور، هنر، گوهر، فرّ شاهی و... تاکید شده است. با توجّه به این که آموزههای حکمی در آثار حماسی نمود پیدا میکند، در این مقاله به بررسی مبانی کشورداری در حماسة کوش نامه پرداخته میشود. موضوع کوشنامه جنگ و ستیز پادشاه ستمگر( کوش) با آبتین و فریدون است. پایههای چنین حکومتی نمیتواند بر عدالت و دادگری، خردورزی ، امنیّت و... نهاده شده باشد. این حماسه از حماسههای ملّی قرن ششم هجری است که به شرح ماجراهای شاهی کوش پیل دندان اهریمن دیدار و اهریمن خوی در سرزمینهای چین و ماچین پرداخته است. سرایندة کوشنامه، ایرانشان بن ابی الخیر است. تاریخ نظم آن دوران سلطنت غیاثالدّین ابوشجاع محمّد بن ملکشاه سلجوقی است که شاعر آن را به وی تقدیم کرده است.
خلاصه ماشینی:
» (نهج البلاغه، کلمات قصار: 147) ایرانشان با اعتقاد به بایستگی خرد در پیشبرد کارها،در آغاز داستان کوش، به ستایش خرد پرداخته، خرد را لازمة دانش اندوزی میداند وتاکید بر ناسودمندی دانشِ بدون خرد دارد: چـــو همراه دانش نباشد خــرد؛ ؛ نه نیک آید از دانش تو نه بد (ایرانشان: 1377، 49) در داستان پند پیر فرزانه به کوش، خرد چون تاج شاهی توصیف شده است که موجب زیب و زینت کشور، و ابزار مبارزه با دیو و اهریمن و محافظ جان و تن آدمی است، و خردمند با آگاهی از روز شمار، از کردار زشت دوری میجوید: خــرد دان که تاج خـرد برتر استنـگـهبان جـان و تـن آمد خـرد؛ ؛ ز خورشید کارایش کشور استنـماند کــه بفریبدش دیـو بـد (همان: 9877 - 9874) در این حماسه که توصیف حکومت سراسر جور و ستم کوش پیل دندان است، خردورزی نمیتواند از بایستگیهای شاهی پیل گوش باشد زیرا خرد کما بیش برابر با دانایی، گاه همسان با مدارا و گاه با داد و دهش یکی خوانده میشود و حال آنکه کوش وارونه خوی، در دوران پادشاهیاش لحظهای از فکر انتقام و کینهجویی و تاراج بیرون نمیآید و به فکر فراهم آوردن آسایش مردم و به امنیّت رساندن آنها نیست.
نتیجهگیری ایرانشان بن ابی الخیر در کوش نامه کوشیده است در لابهلای ابیات خود با توصیف پادشاهی کوشِ بیداد پیشه و ستمگر در مقابل پادشاهان دادگری چون فریدون و طیهور، به تبیین مبانی کشورداری، که یکی از زیر مجموعههای حکمت عملی است بپردازد.