چکیده:
هدف از انجام این پژوهش، بررسی اسلوب ادبی در صحیفة سجادیه است. نزد اهل صناعت و فن، اسلوب عبارت است از طریقهای که ترکیبها بر طبق آن ساخته، یا قالبی که ترکیبها در آن ریخته میشوند... پس هر فنی از سخن، اسلوب خاص خود و سبکهای متفاوت دارد؛ روشی خاص که یک هنرمند از طریق آن، افکار، عواطف و انفعالات درونی خود را به دیگران منتقل میکند. چنانکه میدانیم، انسانها در تعبیر امور درونی، نه تنها با هم متفاوتند، بلکه در تفسیر یک موضوع و اندیشه نیز همسو نیستند. اسلوب، یک عنصر مهم در ادبیات است و در بسیاری مواقع، نقش لاینفکی از ادبیات را ایفا میکند. همچنین، این عنصر را میتوان در تمام کارها نقش داد، به طوری که خداوند تعالی نیز اسلوب را در قرآن به شیوههای مختلف آوردهاست؛ آنجا که خداوند به موسی و هارون فرمان میدهد که با فرعون با اسلوب و شیوهای خاص برخورد کند، شاید متذکر شود و بترسد:اذهبا الی فرعون انّه طغی * فقولا له قولا لّیّنا لّعلّه یتذکّر او یخشی(طه/43ـ44). این سوال به ذهن خوانندگان متون اسلامی، از جمله صحیفة سجادیه و نهجالبلاغه متبادر میشود که چرا اسلوب امام سجاد(ع) با اسلوب علی(ع) در نهجالبلاغه متفاوت است؟ در مقالة حاضر سعی شدهاست تا بر تکیه بر روش پژوهش توصیفیـ تحلیلی (اسنادی) با بررسی گزینشی از دعاهای صحیفة سجادیه به اسلوب ادبی یادشده و روش امام سجاد(ع)در طریقة جاجت بردن به آستان یار و طلب از ایشان بررسی شود. نتایج پژوهش نشان میدهد کهامام سجاد(ع) معانی دقیق عرفانی، فلسفی و اعتقادی را با کلامی ساده، رسا و شیوا بیان فرمودهاند و با اسلوبی متاثر از قرآن، اثری شایستة فهم و درک برای همگان فراهم آوردهاند و هر خوانندهای از اقشار مختلف مردم، با پرداختن به ادعیه صحیفة سجادیه، مجذوب اسلوب شیوا و روان آن میگردد و زبان ائمة معبود خویش را میخواند.
خلاصه ماشینی:
با اين همه ، اگر صحيفه را مطالعه کنـيم کـه بـه لحاظ غرض و هدف خاص مترتب بر آن ، که سبک مخصوص به خود را دارد، درمييابيم که استفادة امام (ع ) از تشبيه ، کنايه و نيز زبان مجاز و استعاره بسيار ظريف و زيبا بوده است و مضامين را با ترکيب هايي روح نواز بيان کرده است که از همين امر ميتوان چنين نتيجه گرفت کـه اگـر امام ميخواستند و آداب دعا اقتضا ميکرد، ميتوانستند از حيث ادبي، کلامي، بسيار متفاوت تر از آنچه فرموده اند، کلمات و ترکيب هاي مجاز عميـق تـري برگزيننـد، امـا ايشـان معـاني دقيـق عرفاني، فلسفي و اعتقادي را با کلامـي سـاده ، رسـا و شـيوا بيـان فرمـوده انـد و جـايي مشـاهده نميشود که از کلمات مهجور، ثقيل و دشوار استفاده کرده باشـد.
از ديگر ويژگيهاي مطالع دعاهاي صحيفه اين است که امام (ع ) برخـي دعاهـاي خـود را بـا زيباترين تعبير و عبارت ، يعني صلوات بر محمد و خاندان پاکش آغاز ميکند؛ مثلاً: «اللهم صل علي محمدٍ و آله ، و تولني في جيراني و موالي اْلعـارفين بحقنـا، و اْلمنابـذين لأعْدائنا بأفْضل ولايتک : بارخدايا!
چنان که ميبينيم ، امام (ع )از تمام کارهاي ناپسند و ناشايست اخلاقي به خدا پناه ميبـرد و در پايان دعا نيز سخن را چنان به پايان ميبرد که گويي آن ، خلاصۀ همۀ سخنان پيشين اسـت و يـا به بيان ديگر، ايجازي براي اطناب ماقبل خود است که در آن ميفرمايد: «اللهم صل علي محمدٍ و آله ، و أعذْني مـنْ کـل ذلـک برحْمتـک و جميـع اْلمـؤْمنين و اْلمؤْمنات ، يا أرْحم الراحمين : بارخدايا!