چکیده:
نخستین کاوشهای باستانشناسی که در دهه چهل خورشیدی در دو تپه باستانی« تلابلیس» و« تپه یحیی» صورت گرفته بود؛ قدیمترین لایههای استقراری را به دوره نوسنگی نسبت داده بود؛ که البته تاریخ نسبی آن به بیش از نیمههای هزاره ششم ق.م نمیرسید. کاوشهای اخیر در تل آتشی بم نیز چالشهای بیشتری را پیش روی باستانشناسان در جنوب شرق ایران قرار داد. بررسی باستانشناسی دشت اسفندقه، باب تازهای از قدیمترین استقرارگاههای دوره نوسنگی کرمان را گشود.« تپه گاوکشی» در شمال غرب شهر جیرفت واقع شده است. کاوش باستانشناسی این تپه به معرفی کهنترین استقرار دائم جنوب شرق ایران و کرمان که تاکنون مورد شناسایی و کاوش قرار گرفته است؛ میپردازد. با آگاهی از لایههای کهن تپه یحیی و تل ابلیس و در نظر گرفتن فرهنگ بدون سفال تل آتشی که از سالیابی مطلق برخوردار است؛ اکنون با اطمینان کامل میتوانیم بگوییم فرهنگ گاوکشی سهم ارزنده و بلکه بیشترین سهم را در باب چگونگی امتداد دوره نوسنگی جدید در کرمان برای ما گشوده است. بر پایهی اسناد و مدارک بهدستآمده و سالیابی مطلق صورت گرفته، این فرهنگ در اواخر هزاره هشتم ق.م، به پشتوانه فرهنگهای اسلاف خود به رشد، شکوفایی و بالندگی رسیده و طی هزاره هفتم ق.م به حیات خویش ادامه داده است. این فرهنگ هرچند از ارتباطات فرهنگی تجاری منطقهای و فرا منطقهای در مصنوعات سنگی چون ابسیدین برخوردار بوده؛ اما در زمینه سبک سفال دارای مختصات فرهنگی مستقل است؛ و میشود گفت که نوسنگی با سفال گاوکشی در حدود 7000 ق.م به بعد شروع میشود. از نیمه دوم هزاره هفتم ق.م، گاوکشی از ارتباطات فراگیر منطقهای و فرا منطقهای برخوردار شده و از بیشترین ارتباطات با محوطههای نوسنگی که در گستره استان امروزی فارس قرار دارد، برخوردار بوده است. این نوشتار به ارائه گاهنگاری مطلق تپه گاوکشی و شرح نتایج حاصله از کاوشهای صورت گرفته میپردازد؛ و تلاشی خواهد داشت تا مختصات فرهنگی آن را در دو بعد محلی و منطقهای تبیین نماید. بر این اعتقادیم که گاوکشی پنجره نوینی را برای ورود به این دوران در منطقه کرمان گشوده است.