چکیده:
این مقاله در پی واکاوی ویژگیهای گفتوگو و شناخت الگوی ارتباطات کلامی مردم ایران در کاریکاتورهای مطبوعاتی دهۀ اول انقلاب مشروطه است. به این منظور، با در اختیارداشتن 194کاریکاتور از سه نشریۀ فکاهی و مصوّر بهلول، تنبیه و آئینۀ غیبنما نمونهای 25تایی انتخاب شد. نتایج پژوهش که با تلفیق دو روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و نشانهشناسی اجتماعی کرس و ونلیوون بدست آمدهاند، نشان داد باوجود اینکه انقلاب مشروطه منجر به تحولاتی در عرصۀ ارتباطات کلامی جامعه نسبت به دوران پیش از انقلاب شده و فضا به سوی گفتوگومداری حرکت کرده بود، این الگو همچنان تکگویانه باقی ماند.<br /> از جمله مصادیق الگوی ارتباط کلامی تکگویانه که در قاب کاریکاتور این دوران به نمایش درآمده است، میتوان به نادیدهانگاشتن دیگری، تحمیل سکوت از طریق اعمال خشونت، تندروی(استفاده از تکفیر، تهمت و شایعهپراکنی)، نفاق، همنواییِ بیچونوچرا، چاپلوسی، پیشداوری و ظاهربینی اشاره کرد. در این میان، ویژگیهایی همچون رسیدن به مقام سوژگانی، عدم سکوت در برابر ظالم و پرسشگری در مواجهه با او، تأکید بر برابری و قائلشدن حق برای دیگری نیز دال بر تغییراتی به سوی وضعیت گفتوگومدار در نحوۀ مکالمۀ مردم با یکدیگر است.
خلاصه ماشینی:
نتایl پژوهش کـه بـا تلفیـق دو روش تحلیـل گفتمـان انتقـادی فـرکلا¥ و نشانه شناسی اجتماعی کرس و ون لیوون بدست آمده اند، نشان داد بـاوجود اینکـه انقـلاب مشروطه منجر به تحو́Oتی در عرصه ارتباطات کلامی جامعه نسبت به دوران پیش از انقلاب شده و فضا به سوی گفت وگومداری حرکت کرده بود، این الگو همچنان تک گویانه باقی ماند.
این مهم ، در نخستین دوران حیات کاریکاتور در ایران که بیشتر جنبۀ روایی و داستانی داشت ، بسیار مورد استفاده قرار گرفت و توانست تغییر وضعیت مردم ، نقش و جایگاهشان در مقابل قدرتمندان و نحوه مکالمۀ آنان با یکدیگر را نشان دهد.
در همین راستا کاریکاتورهای سه نشریۀ مصور آیینۀ غیب نما، بهلول و تنبیه که در این دوران به چاپ می رسیدند، مورد بررسی قرار گرفته اند تا از این طریق به واکاوی ویژگی های گفت وگوی مردم ایران پرداخته شود.
علاوه بر این ، به فرهنگ سیاسی جامعه در دوره مورد مطالعه و نسبت آن با الگوی ارتباطات کلامی مردم نیز توجه شده است تا نسبت به فضایی که در آن چنین الگویی شکل گرفته و مانع رشد محیطی گفت وگومدار و مشارکت آمیز در جامعه شده است شناخت حاصل شود.
در بین حوزه های آن نیز بیشتر بر گفت وگوی ١- اصل ٨قانون اساسی مشروطه ، حقوق ملت ایران تمدن ها(خانیکی ،١٣٨٧) تمرکز شده و به این مسأله به عنوان امری مهم در زمینۀ روابط داخلی یک جامعه و اهمیت آن در شکل گیری رابطۀ سالم بین مردم با یکدیگر و با دولت ها و حکومت ها کمتر توجه شده است (برمک ، ١٣٨١؛ آزاد ارمکی و امامی ،١٣٨٣).