چکیده:
یکی از مباحث استراتژ یک میان رشته ای در حوزه علوم انسانی سازمان اداری و تشکیلات دولت است که
مایه حیات و توسعه واستمرار پیشرفت سیاسی اقتصادی و اجتماعی و حفظ امنیت هر کشور است. پزوهش
حاضر بخشی از کتاب تاریخ تشکیلات اسلامی (۱۳۸۹)» تاریخ تشکیلات عربی اسلامی دولت حفصیان
(۱۳۹۷/۱۳۸۳)» تاریخ دیوان سالاری دولت سلجوقیان (۱۳۹۷) و مقالات انقلاب اداری سامانیان (۱۳۹۰)
تحلیل فرایند دیوان سالاری ایرانی و تشکیلات اسلامی در قرون وسطی بر اساس کتاب تاریخ تشکیلات
اسلامی» تشکیلات اسلامی و دیوان سالاری ایرانی عهد صفویه» و علم دولت در تمدن اسلامی ( ۱۳۹۷)
است. در کتاب تاریخ تشکیلات در اسلام » چهار نظریه در مورد خاستگاه تشکیلات اسلامی مطرح شده
است و در مورد ریشه عربی و ایرانی و رومی و بیزانسی و اسلامی آن مطالبی ذکر شده است» اما دلایل
متعدد نشان میدهد که تشکیلات اسلامی داری خاستگاه ایرانی است. ایران باستان تا ظهور اسلام سه دوره
پیشرفت و توسعه دیوان سالاری از عصر هخامنشی تا ساسانی را تجربه کرده بود و میراث عظیم تجربه
اداری ایران باستان » سرمایه نخست برای تاسیس نخستین دولتها در حوزه اسلامی در بدو تاسیس و در
عبور از دیوانسالاری ایرانی به اسلامی و در استمرا آن شد. این مطلب در واژه و الفاظ و در محتوی و روش
و سامانه های و سازمان ها و مناصب وجود دارد. تبار واژه های دیوان» طرازء کاردان» وزیر و منصب دبیر و
کاتب به دیوانسالاری ایران باستان میرسد. پژوهش حاضر تطور تاریخی پیدایش و فرازمندی دیوان
سالاری ایرانی از صدر اسلام تا دوره معاصر را در آیینه مدارکک لغت شناسی و تاریخ موسسات تمدنی
جوامع مسلمان» نشان داده است. پیدایش و فرازمندی و استمرار روح و ماهیت و پیکره و حتی واژگان و
الفاظ دیوان سالاری ایران از بدیهیات تاریخ تشکیلات اسلامی و ایرانی و عربی است که مورد تحقیق و
بررسی بسیاری از محققان داخلی و خاورشناس خارجی قرار گرفته است و در زبان فارسی کتاب تاریخ
تشکیلات اسلامی چنانکه در مقدمه آن امده است چهار نظریه را در مورد فرازمندی و پیدایش تشکیلات
اسلامی مطرح کرده است و با مدا رک متعدد نظریه اصالت ایرانی تشکیلات اسلامی را تایید و بررسی کرده
است و فهرست کتاب و محتوی کتاب بررسی و معرفی همین فرازمندی و استمرار دیوان سالاری ایرانی در
ادوار مختلف تشکیلات اسلامی از دولت پیامبر خدا تا دولت صفویه و قاجار و دولت عشمانی در محدوده
پهناور امپراطوری اسلامی از شرقی ترین نقطه آن تا بلاد غرب اسلاممی در مغرب و آندلس است. یکی از
تحقیقات بسیار مورد علاقه محافل اکادمیک اروپا تحقیق در ریشه و اشتقاق زبانهای باستانی شرقی و
ادبیات اداری آنها است. منابع شرق شناس مثل کوهن و اشپولر بر به کارگیری کارمندان و دبیران محلی
ساسانی و بیزانسی برای اداره امور بوسیله دولت امویان و دولت عباسی تصریح کرده اند که تشکیلات
اداری اسلامی به تدریج و به کندی و با تاخیر شکل گرفت. پژوهش حاضر پیدایش و فرازمندی و استمرار
دیوان سالاری ایرانی در تشکیلات اسلامی بوسیله دولتهای مختلف را اثبات و بررسی کرده است بررسی
پیدایش» پیوستگی و استمرار آن در ایران نشان میدهد رابطه مستقیم بین توسعه تشکیلات و حیات جوامع
وجود دارد و جوامع ایرانی پس از رکود و فساد و مرگ نظام اداری دچار انحطاط شدند و احیا آنها منوط
به نوزایی در نظام اداری و تشکیلات ایرانی و اسلامی است. این پیوستگی و فرازمندی دیوان سالاری ایرانی
از بدیهیات تاریخ ایران است که محمدی در تاریخ و فرهنگک ایران و زرین کوب و نوذری وزیدان و فرای
و اشپولر و براون و کریستن سن و بسیاری از محققان داخلی و خارجی در بررسی تاریخ ایران بعد از اسلام
و عبور از دوره باستانی به اسلامی» آن را مطرح کرده اند و کتاب تاریخ تشکیلات در اسلام (۱۳۸۹) آن را
به صورت تحلیل تاریخی و نظریه پردازی پیوستگی کارکرد اجتماعی آن را در ساختار تشکیلاتی دول
ایرانی و جوامع ایرانی نشان داده است. یک طبقه اجتماعی ایران باستان که در ادوار دول مختلف ایران بعد
از اسلام جایگاه ممتاز اداری خود در اقشار مردم و سامانه قدرت حفظ کردند» دارای کارکرد در ساختار
اجتماعی قدرت در ایران است این طبقه عامل پیدایش و فراز مندی و پیوستگی دیوان سالاری ایرانی است.
ابن مقفع» ابو علی بلعمی» ابن عمید قمیء نظام الملکک» نصیرالدین طوسی سلسله ای از دانشمند ان ایرانی
هستند که نقطه مشت رکک آنها قدرت اداری و مقام کاتب به عنوان واحد اداری دیوانسالاری ایرانی است و
همین افراد عامل پیوستگی دیوان سالاری ایران درا دوار تاریخ ایران بعد از اسلام هستند. پژوهش حاضر
بوسیله برخی با تغییرات الفاظ و بازی با کلمات مورد انتحال قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
اين پيوستگي و فرازمندي ديوان سالاري ايراني از بديهيات تاريخ ايران است که محمدي در تاريخ و فرهنگ ايران و زرين کوب و نوذري وزيدان و فراي و اشپولر و براون و کريستن سن و بسياري از محققان داخلي و خارجي در بررسي تاريخ ايران بعد از اسلام و عبور از دوره باستاني به اسلامي، آن را مطرح کرده اند و کتاب تاريخ تشکيلات در اسلام (١٣٨٩) آن را به صورت تحليل تاريخي و نظريه پردازي پيوستگي کارکرد اجتماعي آن را در ساختار تشکيلاتي دول ايراني و جوامع ايراني نشان داده است .
ابن مقفع ، ابو علي بلعمي، ابن عميد قمي، نظام الملک ، نصيرالدين طوسي سلسله اي از دانشمند ان ايراني هستند که نقطه مشترک آن ها قدرت اداري و مقام کاتب به عنوان واحد اداري ديوانسالاري ايراني است و همين افراد عامل پيوستگي ديوان سالاري ايران درا دوار تاريخ ايران بعد از اسلام هستند.
واژه هايکليدي: ديوان ، دبير، کاتب ، سامانيان ، تشکيلات اسلامي، ديوان سالاري ايراني ، تاريخ تشکيلات در اسلام ١-مقدمه : تشکيلات اسلامي در بين تاسيسات اداري بيزانس و ايران ساساني ١-١- سير تاريخي تشکيلات اسلامي و تاثير و کارکرد طبقه اجتماعي در پيوستگي جوامع : تاسيس ادارات در مدينه مرحله اي از تحول اجتماعي در تغيير بافت جامعه به بافت فعال شهري است ، توسعه تشکيلات از اغاز با توسعه اجتماعي و شکل گيري دولت – شهرها همراه است .
٤- نتيجه : جوامع محلي ايران پس از اسلام محل تاسيس دولت هاي محلي است که با ديوان سالاري ايراني با پوشش اسلامي به حيات خود ادامه دادند و در سايه همين تشکيلات تلفيقي دوره هايي از شکوفايي فرهنگ و تمدن اسلامي را رقم زدند.