چکیده:
مقاله حاضر علل و عوامل و نتایج مهاجرتهای روستائی به شهر تهران در دهه های چهل و پنجاه شمسی را مورد ارزیابی قرار میدهد و نقش عامل اصلاحات ارضی را در این زمینه مورد بحث قرار میدهد. در این مقاله نشان داده شده برنامه ریزیهای نامتوازن توسعه اجتماعی، تضعیف اقتصاد کشاورزی، به همراهی بی توجهی به روستا و تاکید بیش از حد بر گسترش، عمران و نوسازی بافتهای شهری تهران، نقشی کلیدی در این مهاجرتها ایفا کرده است. یکی از نتایج این موضوع، زایش و گسترش پدیده حاشیه نشینی در شهر تهران بود که پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زیادی برجای گذاشت. در این مقاله منابع و ماخذ گوناگون آرشیوی مورد مطالعه قرار گرفته اند و از گزارشهای آماری استفاده فراوان شده است. روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی است و جامعه آماری پژوهش هم شهر تهران است. تاکنون در باره مهاجرتهای شهر به شهر و روستا به شهر تحقیقات زیادی انجام شده، لیکن به شکل آماری تبعات مهاجرتهای روستائی به شهر تهران در مقطع زمانی مورد بحث، مورد ارزیابی قرار نگرفته است، پس ضرورت نگارش این مقاله در بررسی زمینه های شکل گیری کلانشهر تهران و نقش مهاجرتها در این فرایند ضروری مینماید.
This research concerns with the causes, reasons and consequences of rural migrations to Tehran in 1960 and 1970 decades, thus this article discusses the roles did play factors such as land reforms and increasing the oil incomes to the issue. This article has showed programs such as lopsided social development, weakening of agricultural economy, ignorance of the peasantry issues, and emphasizing on building and rebuilding the Tehran old parts; have had a key role in migrations to this city. One of the results of the issue, was generating and development of the problem of marginalizing in Tehran city which had many economic, social and cultural consequences. The goal of this research is to studying the social and historical bases of migrations for more future scientific researches regarding the new vast waves of migrations to find solutions for this problem. Regarding this issue various archival sources have been studied and statistic reports have been used. The method of this research is descriptive-analytical one, and Tehran city is the subject of this study. Although there are many researches concerning rural migrations to the cities; but there is not any independent research on special causes of migrations to Tehran in 60 and 70s. Thus the necessity of this project is to studying the backgrounds of formation the metropolis of Tehran and the role did play migrations to this issue, this necessity is for planning to remove the causes and difficulties of vast migrations to this city.
خلاصه ماشینی:
علل این مهاجرت متعدد و فراوان است، اما مهمترین آنها عبارت است از فقدان بازدهی زمینهای تکهشده براثر تقسیم اراضی وسیع، غیراقتصادیبودن فعالیت در زمینهایی که تشکیل تعاونیهای زراعی برای آنها ضروری بود، رواج احتکار، دلالی و سفتهبازی، رباخواری، و بدهیهای کم یا کلانِ کشاورزان به بانک کشاورزی که باعث میشد تا زارع زمین خود را بفروشد و برای کارگریکردن روانۀ تهران شود.
در این اوضاع، روستاییان به امیدِ یافتنِ کار در مراکز صنعتی از سراسر کشور روانۀ تهران میشدند و درعمل این افراد به حاشیه رانده میشدند؛ روستاییانی که قادر نبودند از سنتهای ایلی و عشیرهای خود دست بردارند، دیگر نه آن پشتوانۀ اجتماعی را داشتند و نه میتوانستند در نظام مدرن شهری جذب شوند.
میزان مهاجرت روستایی و جمعیت شهری در ایران معاصر، از سالهای 1342 تا 1357 ش، سه عامل در مهاجرت روستاییان به شهرها و شکلگیری حاشیهنشینی مؤثر بوده که عبارتاند از اصلاحات ارضی و افزایش درآمدهای نفتی و اجرای ناقص برنامههای عمرانی و رشد و توسعۀ اقتصادی که تکیۀ مقالۀ حاضر بر عاملِ نخستین است.
بهنظر عدهای از پژوهشگران، طرح اصلاحات ارضی سبب شد که بسیاری از روستاییان فقیرتر از پیش شوند و همین امر آنها را واداشت تا به شهرها مهاجرت کنند و این فقر عامل مهمی برای شکلگیری انقلاب ایران در سال 1357 ش شد (Hooglund 1980: 3 - 6).
مهمتر اینکه ازنظر فرهنگی قشر حاشیهایِ شهر تهران نمیتوانستند خود را با موازین زندگی شهرنشینی و الگوهای آن وفق دهند و همۀ این عوامل به بحرانهای هنجاری بین مهاجران روستایی و بیش از همه حاشیهنشینان منجر میشد.
در این پژوهش نشان داده شد که درحدود 33 درصد جمعیت ایران تا پیش از اصلاحات ارضی در شهرها زندگی میکردند.