چکیده:
دانشمندان شیعه در مباحث امامت به سخنان ابن ابیالحدید معتزلی (م656) استناد مینمایند؛ درصورتیکه برخی از سنیها او را با الفاظی چون متشیع، شیعی و حتی شیعی غال و شیعی متعنت رمی میکنند. با این توصیف، سؤال مهم این است که آیا سخنان چنین شخصی (ابن ابیالحدید) میتواند برای اقناع طرف مقابل در مباحث و مناظرات امامت، از حجیت و اعتبار کافی برخوردار باشد یا خیر؟<br /> در این تحقیق، با بررسی مواضع ابن ابیالحدید در مسائل امامت در کتاب شرح نهجالبلاغه، این نتیجه حاصل میشود که هر چند او معتزلی بوده است، اما در مباحث اصلی امامت، مبنای عموم اهل تسنن و اشاعره ـ مانند عدم نص بر امامت امیرالمؤمنین علی7 و عدم خلافت بلافصل آن حضرت و عدم اشتراط عصمت در امام ـ را تقویت کرده است. بنابراین شیعه دانستن او یا بهخاطر عدم احاطه بر تمام سخنان خود و یا خلط در اصلاحات میباشد. بهعلاوه اینکه امر مهم، وجود دلیل است نه تعبد به سخن شخص. لذا شیعه و سنی بودن تأثیری در قبول کلام مستدل و مبرهن ندارد.<br /> انگیزه و سبب رمی سنیهای متعصب را نیز میتوان اعتقاد او به افضلیت امیرالمؤمنین7 و قدح معاویه و بیاثر کردن انتقادهای او به برخی از عقاید اهل سنت و خنثی کردن استنادات شیعه و همچنین استناد به بعضی از حرفهای او علیه شیعه دانست.
خلاصه ماشینی:
با این توصیف، سؤال مهم این است که آیا سخنان چنین شخصی (ابن ابیالحدید) میتواند برای اقناع طرف مقابل در مباحث و مناظرات امامت، از حجیت و اعتبار کافی برخوردار باشد یا خیر؟در این تحقیق، با بررسی مواضع ابن ابیالحدید در مسائل امامت در کتاب شرح نهجالبلاغه، این نتیجه حاصل میشود که هر چند او معتزلی بوده است، اما در مباحث اصلی امامت، مبنای عموم اهل تسنن و اشاعره ـ مانند عدم نص بر امامت امیرالمؤمنین علی7 و عدم خلافت بلافصل آن حضرت و عدم اشتراط عصمت در امام ـ را تقویت کرده است.
علاوه بر کتب رجال و تراجم و کتابهای معجم، محمد ابوالفضل ابراهیم در کتاب شرح نهجالبلاغه، محمود مهدوی دامغانی در مقدمه کتاب جلوه تاریخ در شرح نهجالبلاغه و همچنین سید علیرضا واسعی در مقدمه کتاب جانشینان پیامبر9 در پرتو شرح نهجالبلاغه ابن ابیالحدید، شرح حال ایشان را به تفصیل ذکر کرده و درباره جایگاه علمی و مذهبی این عالم نیز سخن بسیاری به میان آوردهاند.
سایر دانشمندان شیعه و غیر شیعه نیز بر این نکته اذعان دارند که اعتقاد به وجود نص جلی بر امامت امیرالمؤمنین علی7 مورد اتفاق امامیه است (حلی، 1382، ص189؛ مجلسی، 1403ق، ج37، ص108؛ همان، ج103، ص18؛ فخرالدین رازی، 1986م، ج2، ص274).
با اینکه تفضیل بر شیخین نزد اهل سنت به هیچ وجه پذیرفته نیست (ابن نجیم، 1418ق، ج1، ص611)، اما ابن ابیالحدید از معتزله تفضیلیه است که علی7 را بر دیگر صحابه افضل و احق میداند و بر این اعتقاد، در مواضع متعدد از شرح نهجالبلاغه تصریح میکند.