چکیده:
با آغاز تحولات و دگرگونیهای صنعتی، اقتصادی و فکری دنیای غرب و نفوذ آن به دنیای شرق، کشورهای روسیه و عثمانی به علت همجواری با دنیای غرب، نفوذ اندیشههای فکری دنیای غرب در این کشورها زودتر از سایر کانونهای شرق آغاز گردید. لذا روشنفکران و دولتمردان بیشتر کشورهای شرق الگوهای این کشورها را مورد استفاده خود قرار دادند. شهرهای آذربایجان و گیلان نیز به علت قرار گرفتن در مسیر ارتباطات تجاری و داشتن ارتباط فکری با روسیه و عثمانی زودتر از سایر شهرها در جریان تحولات دنیای غرب قرار گرفت. امیرکبیر یکی از دولتمردان بزرگ ایران نیز با استفاده از جریانهای فکری این سه کانون، توانست اندیشههای فکری خود را متحول سازد.
خلاصه ماشینی:
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری فراهم شدن زمینه های دگرگونی در ایران معاصر با تثبیت حکومت های اروپایی و آغاز پیشرفت های علمی و صنعتی و شکل گیری اصلاحات دینی و به وجود آمدن قشر متوسط و بالا رفتن آگاهی مردم ، تحولات عظیمی از اوایل قرن شانزدهم در اروپا صورت گرفت (اقبال آشتیانی،٦٥:١٣٥٥).
روسیه نیز پس از آشنایی با تمدن غرب ، با انجام دادن اصلاحات ارضی و لغو برده داری، اقتصاد صنعتی خود را گسترش داد ، و به علت داشتن شرایط مناسب ، با گسترش قلمروهای خود و تشکیل امپراتوری بزرگی، عقب ماندگی چند قرنی خود را نسبت به دنیای غرب تا حدودی جبران نمود، و برای دسترسی به بازارهای جهانی، در کنار سایر سلطه گران غرب ، به منظور تأمین هدف های اقتصادیاش ، تجاوزات خود را آغاز نمود؛ و چون تأمین اهداف اقتصادی روسیه از طریق ایران و عثمانی عملی میشد، لذا، فشار روسیه روز به روز به این دو کشور افزایش مییافت (مؤمنی،٣١:٢٥٣٧-٣٠).
از این رو، عباس میرزا و قائم مقام را باید از پیش کسوتان مکتب اصلاح و ترقی ایران به شمار آورد (آدمیت ،٢٣:١٣٤٠).
تبریز، به علت موقعیت جغرافیایی اش ، و توجهات عباس میرزا و صدر اعظم فرزانه اش قائم مقام ، مرکز بازرگانی ایران و روسیه و عثمانی شد.
بدین گونه ، تبریز به عنوان شهر دارالسلطنه و قرار گرفتنش در مسیر تجار و ارتباطش با روسیه و عثمانی و غرب ، و اقامت ولیعهد شایسته با مربیان فرهیخته ، نظیر قائم مقام ها، یکی از کانون ه ای تحول ایران آن روز گردید.