چکیده:
کتاب نفثةالمصدور، اثر محمّد زیدری نسوی از کتب مطرح در حوزه نثر مصنوع است. مولّف با وجود اینکه کتاب خود را به قصد بیان تالّمات و شرح ستمهایی نگاشته که نتیجه حمله مغول به سرزمین اوست، بیش از حدّ انتظار به آرایشهای کلامی توجّه داشته است؛ تا جایی که روایت تاریخ و اظهار شکوه و دردمندی وی کاملا تحت-الشعاع وسواسهای زبانی و بلاغی قرار گرفته است. در این مقاله که چارچوب نظری آن، نظریّههایی است که از سوی نخستین فرمالیستها مطرح گردیده، وجوهی از ساختار زبان نفثةالمصدور و شاخصههایی که در تکوین متن این اثر نقش دارند، شناسایی شده و از منظر فرمالیسم مورد بررسی قرار گرفته است. محدوده بررسیها چند مولّفه از مولّفههای اصلی فرمالیسم و مبنای بررسی نیز معیارهای برآمده از آرای منتقدان مطرح فرمالیست است. در این راستا مصداقهایی از متن نفثةالمصدور که با شاخصههای اصلی فرمالیسم، یعنی؛ «تعلیق معنایی»، «عدول از هنجار»، «آشناییزدایی»، «ادبیّت» و «برجستهسازی» قرابت دارد، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
مؤلّف با وجود این که كتاب خود را به قصد بيانِ تألّمات و شرحِ ستم هايی نگاشته که نتیجۀ حملۀ مغول به سرزمین اوست، بیش از حدِّ انتظار به آرايش هاي كلامي توجّه داشته است؛ تا جایی که روایتِ تاریخ و اظهار شكوه و دردمندیِ وی کاملاً تحت الشعاع وسواس های زبانی و بلاغی قرار گرفته است.
(بهار،1370: 8/3) با وجود این که مؤلّف نفثةالمصدور، كتاب خود را به قصد بيان تألّمات و شرح ستم هاي مغول نگاشته، كار وی با وسواس هاي زباني و آرايش هاي كلامي پررنگی گره خورده است؛ تا جایی كه گاهي قصد اصلی خويش را که همان روایت تاریخ و شرح دردمندی است، فراموش مي كند و تمام توجّه خود را بر زبانِ اثر و بهره مندی خاصّ از شگردهای بیانی معطوف می دارد.
» (زیدری،1385: 45) تطویلِ کلام و به تعویق افتادنِ معنا که مصداق تعلیق معنایی است، در این مثال با توسّلِ مؤلّف به ترادف، موازنه و استفاده از سجع محقّق شده است؛ طوری که معنای قطعیِ عبارتی کوتاه که دارای نقش عاطفی است، پس از طی زمانی بیش از زمان معمول و انتظار نامتعارف خواننده به دست می آید؛ «سد يأجوج تاتار گشاده گشت، و اسكندر ني.
در این توصیف ها، زبان وصف، زبانی نامتعارف و مبتنی بر هنجارگریزی است و طی آن، مناسبات تازه و غیرمعمولی میان پدیده ها و امور بر قرار می شود: «آفتاب بود، که جهانِ تاریک روشن کرد، پس بغروب محجوب شد.