چکیده:
مقاله «عایشه بنت ابی بکر» اثر اسلامشناس آمریکایی، دنیس اسپلبرگ است که در دایرةالمعارف قرآن لیدن به چاپ رسیده است. او در این مقاله، دو ماجرای تبرئه عایشه از زنا (افک) و جنگ جمل را محور اصلی پژوهش خود در بازشناسی سیمای عایشه قرار داده و سپس به تحلیل هر یک میپردازد. نوشتار یادشده نقاط قوت و ضعف متعددی دارد. وی با تفسیری که از "ام المومنین" ارائه نموده و بر اساس آیه شریفه «وقرن فی بیوتکن» (احزاب/33) زنان مسلمان را محکوم به خانهنشینی و نیز پرهیز از مناصب سیاسی به علت مشارکت عایشه در اولین جنگ داخلی در اسلام (جنگ جمل) میداند. افزون بر این، مدعی میشود که شیعه اعتقادی به عفت عایشه نداشته و راه را برای اتهام به وی باز گذاشته است. وجود چنین ادعاهایی در مقالات دایرةالمعارف قرآن لیدن، ایجاب میکند تا قرآنپژوهان مسلمان به پاسخگویی و اعلام دیدگاه صحیح اسلام در این خصوص بپردازند. در نوشتار پیش رو ضمن تقدیم محورهای اصلی مقالهی مزبور، آرای مولف در بوته نقد قرارگرفته و پاسخهایی مستدل بر اساس منابع شیعه و اهل سنت ارائهشده است. در ابتدا معرفی کوتاهی از اسپلبرگ و آثارش اصورت گرفته و پس از تحلیل محتوایی مقاله مذکور، مهم ترین ادعاهای نویسنده مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
تبرئه عایشه از اتهام به زنا وی در اولین محور، اذعان داشته که بارزترین ارتباط عایشه با قرآن کریم ـ هرچند بدون ذکر نام او ـ در آیات 11 الی 20 سوره نور بوده که مفسّران مسلمان در تفاسیر خود در باب این موضوع به شرح داستان افک پرداختهاند؛ بدینصورت که عایشه در غزوه بنی مصطلق همراه پیامبر اعظم بود که به علت گمشدن گردنبندش، از سپاه فاصله گرفته و چون برمیگردد، کسی از سپاهیان را نمییابد.
وی وجهتسمیه به أمالمؤمنین را برخی مسؤولیتهای اضافی که برای همسران پیامبر وضعشده بیان کرده است (Spellberg, "Aisha", 2001: 1/56) اما جستوجو در تفاسیر بزرگان شیعه و اهل سنت ثابت میکند که تنها پیام نهفته در لقب أم المؤمنین، لزوم احترام و نیز حرمت ازدواج با ایشان پس از رحلت رسول مکرم اسلام میباشد.
آنچه بهطور عمده در تفاسیر علمای اهل سنت مشاهده میشود، بدینصورت است که در توضیح (وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ( (احزاب/ ۶) آوردهاند: همچون مادرانتان، وجوب تعظیم و اکرام و احترام دارند و جایز نیست پس از رحلت رسول خدا( به ازدواج دیگری درآیند (طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲: 20/ 209؛ بغوی، معالم التنزیل، ۱۴۲۰: 3/ 609؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷: 3/ 523؛ ابن عطیة، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲: 4/370؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۹۶۴: 14/ 123؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸: 4/ 225؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹: 6/ 340؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴: 5/183؛ شوكانی، فتح القدیر، ۱۴۱۴: 4/ 310؛ الألوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵: 11/149؛ الشنقیطی، أضواء البیان، ۱۹۹۵: 6/ 232).